Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły

Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły

Аналізується комплекс писемних відомостей до історії другої фази міграції сілезького рицарства на руські землі у складі Польської Корони за часів панування польського короля Владислава II Ягайла як продовження раніше опублікованих матеріалів про аналогічний процес за часів правління князя Владислава...

Ausführliche Beschreibung

Gespeichert in:
Bibliographische Detailangaben
Datum:2011
1. Verfasser: Sperka, J.
Format: Artikel
Sprache:Polish
Veröffentlicht: Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України 2011
Schriftenreihe:Княжа доба: історія і культура
Online Zugang:http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/178895
Tags: Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
Назва журналу:Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Zitieren:Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły / J. Sperka // Княжа доба: історія і культура. — 2011. — Вип. 5. — С. 221-229. — Бібліогр.: 54 назв. — пол.

Institution

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
id irk-123456789-178895
record_format dspace
spelling irk-123456789-1788952021-03-23T01:26:26Z Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły Sperka, J. Аналізується комплекс писемних відомостей до історії другої фази міграції сілезького рицарства на руські землі у складі Польської Корони за часів панування польського короля Владислава II Ягайла як продовження раніше опублікованих матеріалів про аналогічний процес за часів правління князя Владислава Опольського. The article analyzes the collection of the written information on the second phase of migration of the Silesian knights within the Rus' territories under the Polish Crown during the rule of the Polish king Wladyslaw II Jagiello. It is the continuation of the research on the similar processes during the rule of the prince Wladyslaw Opolski. 2011 Article Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły / J. Sperka // Княжа доба: історія і культура. — 2011. — Вип. 5. — С. 221-229. — Бібліогр.: 54 назв. — пол. 2221-6294 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/178895 pl Княжа доба: історія і культура Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України
institution Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection DSpace DC
language Polish
description Аналізується комплекс писемних відомостей до історії другої фази міграції сілезького рицарства на руські землі у складі Польської Корони за часів панування польського короля Владислава II Ягайла як продовження раніше опублікованих матеріалів про аналогічний процес за часів правління князя Владислава Опольського.
format Article
author Sperka, J.
spellingShingle Sperka, J.
Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły
Княжа доба: історія і культура
author_facet Sperka, J.
author_sort Sperka, J.
title Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły
title_short Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły
title_full Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły
title_fullStr Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły
title_full_unstemmed Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły
title_sort zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie rusi koronnej w okresie panowania władysława jagiełły
publisher Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України
publishDate 2011
url http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/178895
citation_txt Zarys migracji rycerstwa śląskiego na ziemie Rusi koronnej w okresie panowania Władysława Jagiełły / J. Sperka // Княжа доба: історія і культура. — 2011. — Вип. 5. — С. 221-229. — Бібліогр.: 54 назв. — пол.
series Княжа доба: історія і культура
work_keys_str_mv AT sperkaj zarysmigracjirycerstwaslaskiegonaziemierusikoronnejwokresiepanowaniawładysławajagiełły
first_indexed 2025-07-15T17:36:16Z
last_indexed 2025-07-15T17:36:16Z
_version_ 1837735322022051840
fulltext Jerzy SPERKA ZARYS MIGRACJI RYCERSTWA ŚLĄSKIEGO NA ZIEMIE RUSI KORONNEJ W OKRESIE PANOWANIA WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁY Niniejszy artykuł jest kontynuacją wcześniejszego mojego tekstu dotyczą- cego początków osadnictwa rycerstwa śląskiego na ziemiach Rusi Czerwonej w końcu XIV wieku1. Tam też omówiony został stan badań tego problemu, me- tody badawcze, w tym trudności związane z identyfikacją przybyszy i ogólne przyczyny migracji. Niewątpliwie pierwsza fala osadnictwa (migracji) rycer- stwa śląskiego na Ruś Czerwoną wiązała się z krótkim okresem rządów Wła- dysława Opolczyka (1371–1378, 1386). Z jego łaski dobra otrzymało tam ponad dwudziestu rycerzy śląskich, z których większość nie tylko się tam się osiedli- ła – zresztą w wielu aktach był to warunek otrzymania dóbr – ale także została tam, po tym jak książę z rozkazu króla Ludwika Węgierskiego został z Rusi od- wołany. Pochodzenie tych śląskich rycerzy było oczywiście różne. Część z nich wywodziła się z dawnych rodów polskich mających dobra na Śląsku, część to potomkowie rycerstwa niemieckiego, które przybywało tam od połowy XIII wieku, ale byli także przedstawiciele rycerstwa czeskiego, czy morawskiego, którzy wcześniej osiedlili się na Śląsku2. Zanim przejdę do omówienia w zarysie drugiej fali migracyjnej, której sprawcą był król polski Władysław Jagiełło (1386–1434), uzupełnię jeszcze li- stę o kolejnych przybyszów z czasów Władysława Opolczyka, co jest efektem ostatnich moich poszukiwań. Tak więc wszystko wskazuje na to, że na Ruś w czasie rządów księcia opolskiego, dotarli też Klusowie (Klussowie), herbu Szreniawa, którzy pochodzili najpewniej z księstwa raciborskiego. Ich pierw- szy przedstawiciel związany był Władysławem Opolczykiem już w 1371 roku; 7 listopada tego roku, listem pisanym we Lwowie, książę informował bowiem 1 Sperka J. Początki osadnictwa rycerstwa śląskiego na Rusi Czerwonej // Княжа доба: історія і культура. – Львів, 2010. – Вип. 3. – C. 278–301. 2 Gilewicz A. Stanowisko i działalność go- spodarcza Władysława Opolczyka na Rusi w latach 1372–1378 // Prace historyczne wy- dane ku uczczeniu 50-lecia Akademickiego Koła Historyków Uniwersytetu Jana Kazi- mierza we Lwowie 1878–1928. – Lwów, 1929. – S. 74–105; Sperka J. Otoczenie Wła- dysława Opolczyka w latach 1370–1401. Studium o elicie władzy w relacjach z mo- narchą. – Katowice, 2006. – S. 84–90; Ejus­ dem. Początki osadnictwa... – S. 278–287; Karczewski D. “Meliorator terre Russiae”. Panowanie Władysława Opolczyka na Rusi (1371–1378) // Piastowie śląscy w kulturze i europejskich dziejach / Red. A. Barciak. – Katowice, 2007. – S. 265–272. 222 SPERKA Jerzy rajców toruńskich, że o przebiegu sprawy (niestety nie sprecyzowanej), z którą się do niego zwrócili, poinformuje ich jego sługa Klaus (Klus)3. Jest on najpewniej tożsamy z Jaśkiem Klusem, który występował w 1378 roku (18 V) we Lwowie u boku starosty ruskiego Andrzeja4. Jego pozycja znacznie wzrosła, kiedy poślu- bił Małgorzatę (Marynę), córkę Chodka Łojowicza z rodu Korczaków (1393). Ta bowiem wniosła mu w posagu Wyżniany (skąd zaczął się pisać) i Poluchów w ziemi lwowskiej, początkując tym samym świetności rodziny Klusów. W 1400 r. wraz z żoną fundował kościół w Wyżnianach, a w 1417 r. król potwierdził mu posiadanie dóbr, na które składały się wtedy: Wyżniany, Poluchów, Kurowi- ce, Szydłów, Pieczeniegi, Hanaczow i Rozwarzany5. Syn Jaśka, Mikołaj Klus z Wyżnian wszedł już do grona urzędników ziemskich lwowskich, był kolejno podczaszym (1437–1446) a następnie cześnikiem lwowskim (1452)6. Kolejni Klusowie – dziedziczący wtedy na Pilchowicach koło Rybnika w księstwie raciborskim dotarli na Ruś w połowie XV w. Przybyli tam w otocze- niu księcia Wacława opawsko-raciborskiego, który poślubiwszy w 1445 roku Małgorzatę Szamotulską, siostrę Piotra, kasztelana poznańskiego i starostę wielkopolskiego, współgospodarzył jej dobrami posagowymi w ziemi lwow- skiej (m.in. w 1454 roku fundował w Jaworowie koło Lwowa kościół parafial- ny)7. Mikołaj Klus (zwany też Siestrzeńcem) z Pilchowic wszedł najpierw w posiadanie wsi Posworzany w ziemi lwowskiej, a następnie (1460), wraz z bra- tem Wieruszem z Pilchowic, kupił od swego dalszego krewnego, Mikołaja Klu- sa z Wyżnian wieś Szydłów, też leżącą w ziemi lwowskiej, za 100 grzywien8. Nie wykluczone, że wsparciem dla nich na ziemiach ruskich był ich krewniak, Piotr z Pilchowic (zm. 1463), który przynajmniej od 1437 roku był kanonikiem 3 Tęgowski J. Nowe źródła do kwestii da- tacji objęcia rządów na Rusi przez Włady- sława Opolczyka // Średniowiecze polskie i powszechne / Red. I. Panic, J. Sperka. – Kato- wice, 2009. – T. 5. – S. 135 (Aneks dok. nr 2). 4 Balzer O. Sądownictwo ormiańskie w średniowiecznym Lwowie. – Lwów, 1910. – S. 177. 5 Zbiór dokumentów małopolskich. – Cz. 1–8 / Wyd. Kuraś S., Sułkowska-Kuraś I. – Kraków; Wrocław, 1962–1975. – Cz. 6. – Nr. 1560 (dalej cyt.: ZDM); Boniecki A. Herbarz polski. – T. 1–13, Warszawa, 1899– 1913 – T. 10. – S. 153;. Sikora F. Krąg rodzin- ny i dworski Dymitra z Goraja i jego rola na Rusi // Genealogia – kręgi zawodowe i grupy interesu w Polsce średniowiecznej na tle po- równawczym / Red. Wroniszewski J. – Toruń, 1989. – S. 76; Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Wła- dysław II Jagiełły (1386–1434). – Wrocław; Kraków, 1983. – T. 1. – S. 282–283; Otocze- nie Władysława Opolczyka... – S. 212–213. 6 Urzędnicy województwa ruskiego XIV– XVIII wieku. Spisy / Oprac. K. Przyboś. – Wrocław, 1987 nr 952, 793 (dalej – UrzRus); Sperka J. Otoczenie Władysława Opolczy- ka... – S. 213. 7 Codex diplomaticus Silesiae. – Bd. 1–36 (dalej – CDS). – Breslau, 1856–1936. – Bd. 2. – S. XXVI; Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie. – T. 1–19 / Wyd. O. Pietruski, X. Liske, A. Prochaska (dalej – AGZ). – Lwów, 1868–1906. – T. 5. – Nr 135; Tylus S. Fundacje kościołów parafial- nych w średniowiecznej archidiecezji lwow- skiej. – Lublin, 1999. – Nr 18. – S. 145 (tu błędna identyfikacja Pilchowic). 8 AGZ. – T. 19. – Nr 2783; Katalog doku- mentów pergaminowych ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu / Oprac. J. Tomaszewicz, M. Zdanek, red. W. Bukow- ski (dalej cyt.: Niewodniczański). – Kraków, 2004. – Nr 79. 223ZARYS MIGRACJI RYCERSTWA ŚLĄSKIEGO NA ZIEMIE RUSI KORONNEJ… przemyskim i czasowo pełnił też funkcję pisarza ziemskiego halickiego (1442– 1449)9. Najpewniej z Śląska pochodzili też przodkowie Kolów (Kołów), herbu Junosza. Mikołaj, protoplasta tej rodziny otrzymał od Władysława Opolczy- ka Sopów w ziemi kołomyjskiej10. Władysław Jagiełło znacznie poszerzył jego stan posiadania nadając Mikołajowi z Sopowa w 1389 roku (1 X) wsie: Kornicz (Kornicze) i Szeparowce w ziemi kołomyjskiej oraz Temerowce (Thumierz), Nastanów i Dalejów w ziemi halickiej11. Z tej ostatniej wsi pisał się już jego syn, znany nam dobrze Jan Kola z Dalejowa, późniejszy podstoli (1429–1434) i stol- nik królowej (1435), sędzia (1435–1437) i kasztelan halicki (1437–1438)12. Po objęciu tronu polskiego przez Władysława Jagiełłę w 1386 r. nastąpiła druga fala migracji rycerstwa śląskiego do Królestwa Polskiego. Wtedy bowiem ponownie otworzyły się perspektywy zrobienia kariery i zdobycia majątku nie tyle na ziemiach rdzennie polskich (choć takich przykładów też nie brakowało, czego przykładem są: Jan Mężyk z Dąbrowy herbu Wadwicz, Hinczka z Rosz- kowic herbu Działosza, Kurzbachowie-Korzbokowie, Zyndram z Maszkowic herbu Słońce, Mikołaj Kornic Siestrzeniec), ale zwłaszcza na ciągle słabo zago- spodarowanych i zaludnionych ziemiach ruskich. Podejmowaniu służby ryce- rzy śląskich u króla polskiego sprzyjały z pewnością także dobre w tym czasie stosunki polityczne i osobiste Jagiełły z większością książąt śląskich. Po rewindykacji Rusi Czerwonej do Korony Polskiej w 1387 r., wkrótce za- częli tam przybywać za sprawą monarchy – prócz rycerstwa polskiego – liczni rycerze śląscy. Część z nich otrzymała dobra w ziemi przemyskiej, sanockiej i lwowskiej, ale najwięcej z obdarowanych zasiedliło odległą ziemię halicką, a w latach 1431–1434 byli kierowani na Podole z wyraźnym celem obrony tej ziemi przed Świdrygiełłą. W niniejszym artykule nie zajmę się jednak tą ostatnią zie- mią, ponieważ wymaga to dalszych badań. Natomiast w pozostałych ziemiach ruskich należących do Korony Polskiej, a mianowicie, w chełmskiej i bełskiej, do lat 30-tych XV wieku, z tego co dotychczas wiadomo, nie natrafiono na śla- dy osadnictwa rycerstwa śląskiego13. 9 Łosowska A. Kolekcja “Liber legum” i jej miejsce w kulturze umysłowej późno- średniowiecznego Przemyśla. – Warszawa; Przemyśl, 2007. – S. 15, 71–72, 85. Zob. też: Korespondencja żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina z lat 1437–1459 / Wyd. W. Bukowski, T. Płóciennik, A. Skolimow- ska. – Kraków, 2006. – S. 60–63. 10 Bona regalia onerata in terris Russiae. Lustratio 1469 r. (dalej – Lustracja z 1469 roku) // Polska XVI wieku pod wzglę- dem geograficzno-statystycznym. – Warsza- wa, 1902. – T. 7: Ziemie ruskie, cz. 1 / Wyd. A. Jabłonowski (Źródła dziejowe. – T. 18, cz. 1) (dalej – ŹD). – S. 32. 11 ZDM. – Cz. 6. – Nr 1562. 12 UrzRus. – Nr 73, 289; Abraham W. Ja- kub Strepa, arcybiskup halicki 1391–1409. – Kraków, 1908. – S. 104; Kiryk F. Kola (Colo, Koła, Koło) Jan z Dalejowa h. Junosza (zm. 1438) // Polski słownik biograficzny (dalej – PSB). – Wrocław; Kraków, 1967. – T. 13. – S. 285; Boniecki A. Herbarz... – T. 10. – S. 344–345. 13 Zob.: Czarnecki W. Sieć osadnicza zie- mi chełmskiej od połowy XIV do połowy XV wieku // Rocznik Chełmski. – 1997. – T. 3. – S. 9–63; Janeczek A. Osadnictwo pogra- nicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w. – War- szawa, 1993. – S. 328–370. 224 SPERKA Jerzy Niewątpliwie jednymi z pierwszych rycerzy śląskich, którzy za sprawą Władysława Jagiełły osiedlili się na ziemiach ruskich byli Borschnitzowie. Jak podaje Jan Długosz, w 1396 r. król docenił ich bohaterską obronę Ol- sztyna, którego bronili w imieniu Władysława Opolczyka, i zamiast ukarać, nadał im dobra nad Dniestrem w okolicach Tłumacza14. Obdarowanymi byli bracia, Franciszek i Gunter (Guncerz), synowie Jana z Jamki na Opolszczyź- nie. Razem z nimi podążył na Ruś Konrad Borschnitz (ich brat, albo stryj), który już w 1401 roku był posesjonatem w ziemi halickiej. Jeśli chodzi na- tomiast o Franciszka i Guntera, to król najpierw zapisał im jakieś sumy na Bóbrce w ziemi lwowskiej, a następnie zamienił to na dobra w okolicach Tłumacza nad Dniestrem. W skład dużego kompleksu dóbr, nadanego im na prawie lennym, wchodziły: Miłowanie (później Miłowaniec), Bukowno (później Bukowna), Ostryń (później Ostrynia) i Strzałki (później Strzałko- wice). Władysław Jagiełło dodał jeszcze Borschnitzom wieś Czarnce, leżą- cą w powiecie kropieckim, którą z tego powodu przeniesiono do powiatu halickiego15. W 1417 roku monarcha zapisał Franciszkowi 60 grzywien na Tarnawicy i Smotryczu (koło Grabowca) w ziemi halickiej16. Bracia z łaski króla posiadali jeszcze wójtostwo w Tłumaczu. Synowie Franciszka, Gotard (Gocze), Urban i Franciszek dali początek rodzinom: Ostryńskich, Bukowiń- skich i Miłowańskich17. Kolejnym obdarowanym został Jan z Bierawy (może herbu Strzała), któ- remu król za zasługi nadał w 1407 (27 X) wieś Zubrzę (koło Lwowa) pod wa- runkiem osobistej rezydencji na Rusi – jak argumentował – ze względu na małą ilość ludzi (propter defectum hominum) i obowiązkiem dostarczania na wyprawy wojenne jednego kopijnika i dwóch łuczników18. Obdarowany po- chodził z Górnego Śląska, a jego rodzinna wieś Bierawa leżała koło Koźla. Jan wkrótce powiększył swoje ruskie dobra skupując w 1407 r. części w Zubrzy, a rok później (1408) uzyskał od króla prawo niemieckie dla tej wsi. W 1411 r. ku- pił od Piotra Włodkowica z Charbinowic, starosty trembowelskiego za 120 kop groszy ruskich sąsiednią wieś Oświcę z dworzyszczem Kreblowo oraz wieś Sichów za 130 kop groszy ruskich19. Po śmierci Jana z Bierawy, jego synowie, Jan z Zubrzy i Paweł Gawronek z Bierawy, przeprowadzili w 1437 r. (1 III) w Krakowie podział majątku, którego dokonano za pośrednictwem rozjemców, przyjaciół rodziny, Gumprechta z Bierawy, starosty strzeleckiego i Piotra z Lubszy, kanclerza księcia Bernarda niemodlińsko-strzeleckiego. Paweł zatrzy- mał dobra na Śląsku i otrzymał od brata rekompensatę w kwocie 30 grzywien, natomiast Jan z Zubrzy przejął dobra ruskie, on też dał początek rodzinie Zubr- 14 Joannis Dlugossii. Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae. lib. 10. – Varsaviae, 1985. – S. 214; Sperka J. Wojny Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem (1391–1396). – Cieszyn, 2003. – S. 40. 15 Lustracja z 1469 roku. – S. 36; Sper­ ka J. Borschnitzowie na Rusi Czerwonej w XIV–XV wiek // Miasta – Ludzie – Instytu- cje – Znaki. Księga jubileuszowa ofiarowa- na Profesor Bożenie Wyrozumskiej w 75. rocznice urodzin / Red. Z. Piech. – Kraków, 2008. – S. 249–251. 16 ZDM. – Cz. 6. – Nr 1817. 17 Sperka J. Borschnitzowie na Rusi... – S. 250–262. 18 AGZ. – T. 4. – Nr 16. 19 Ibidem. – Nr 20, 24, 25, 29. 225ZARYS MIGRACJI RYCERSTWA ŚLĄSKIEGO NA ZIEMIE RUSI KORONNEJ… skich, która funkcjonowała w gronie zamożnej szlachty lwowskiej do początku XVI wieku20. Zapewne w latach 80-tych XIV wieku przybył na Ruś Konrad Münster- berg, który pochodził najpewniej z Ziębic na Śląsku21. Pieczętował się krzyżem z pięcioma różami, czyli herbem Ramułt, w Polsce prawie nieznanym. Przy- stawił go m.in. w 1427 i 1436 r., kiedy w gronie szlachty przemyskiej składał przysięgę wierności Władysławowi Jagielle i Władysławowi III22. Już w latach 90-tych XIV w. w jego rękach były Kosienice (k/Przemyśla), Zabłotce (k/Radym- na) i Boratyn (k/Jarosławia)23. W 1399 r. wraz z żoną Petronelą fundował kościół parafialny w Kosienicach, pełnił też urząd wojewody grodzkiego przemyskiego (1397–1402), a w gronie szlachty przemyskiej funkcjonował do 1436 r.24 Niewątpliwie ze Śląska wywodziła się też rodzina Czelatyckich z Czelatyc w ziemi przemyskiej. Pieczętowali się odmianą herbu Ramułt, przedstawia- jącym w tarczy krzyż św. Andrzeja na nami róże. Taki herb przystawił Mi- kołaj Czelatycki na homagium złożonym przez szlachtę przemyską Jagielle w 1427 r.25 Wraz z braćmi, Lutoldem i Stanisławem notowany był na Rusi (już jako dziedzic Czelatyc) od 1397 r.26 Od Mikołaja, który pozostawił synów po- szły kolejne pokolenia rodziny27. Kolejna rodzina to Ptaczkowie, którzy już w 1393 r. posiadali Jankowice (skąd się pisali) w ziemi przemyskiej; najpierw był to Ptaczek, później jego syn Mikołaj Ptaczkowic28. Pieczętowali się herbem – nie występującym w tym czasie w Polsce – mającym w tarczy trzy gołe miecze w półksięży- cu; polska odmiana – bez półksiężyca – nosi nazwę Kownia, albo Równia. Jeszcze w XVI wieku Bartosz Paprocki zdawał sobie sprawę, że Ptaczko- wie na Rusi byli przybyszami, pisząc o nich, że pochodzą zapewne z Nie- miec i pieczętują się herbem – Kownia, podobnym do Herburtów29. Rodzina wywodziła się jednak najpewniej z ziemi raciborskiej, może z Nieborowic koło Rybnika, gdzie w XV–XVI wieku dziedziczyła rodzina Nieborowskich 20 Ibidem. – T. 5. – Nr 68, 69, 71; Polacz­ kówna H. [recenzja]: (Dąbkowski P. Wę- drówki rodzin szlacheckich. Karta z dziejów szlachty halickiej. – Lwów, 1916 // Kwartal- nik Historyczny. – 1926. – T. 40. – S. 443. 21 Pilnáček J. Rody starého Slezska. – Brno, 1991. – T. 1–5; T. 3. – S. 790. 22 Jana Zamoyskiego notaty heraldyczno- sfragistyczne // Piekosiński F. Studia, rozpra- wy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego (dalej – Piekosiński). – Kra- ków, 1907. – T. 7. – S. 27. – Nr 110; S. 67. – Nr 602. 23 ZDM. – Cz. 4. – Nr 1087, 1141. 24 Ibidem. – Nr 1141; AGZ. – T. 9. – Nr 6; ibidem. – T. 7. – Nr 35; ibidem. – T. 8. – Nr 58; Dokumenty pergaminowe w zbiorach biblioteczno-muzealnych hr. Tarnowskich w Suchej / Wyd. J. Seruga. – Kraków, 1936. – Nr 5. 25 Piekosiński. – S. 32. – Nr 207. 26 AGZ. – T. 9. – Nr 6; ZDM. – Cz. 4. – Nr 1148. 27 Boniecki A. Herbarz... – T. 3. – S. 352–253 (tutaj z błędnym herbem Leliwa). Z Czelatyc w ziemi przemyskiej pisała się jeszcze jedna rodzina, ale pieczętowała się herbem Awda- niec: ibidem. – S. 352. 28 ZDM. – Cz. 4. – Nr 1107; AGZ. – T. 6. – Nr 7; T. 9. – Nr 6; ZDM. – T. 4. – Nr 1148. 29 Paprocki B. Herby rycerstwa pol- skiego / Wyd. K. J. Turowski. – Kraków, 1858. – S. 668. Zob. też: Niesiecki K. Her- barz Polski / Wyd. J. N. Bobrowicz. – Lipsk, 1841. – T. 7. – S. 570–571; Szymański J. Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskie- go. – Warszawa, 1993. – S. 165–166. 226 SPERKA Jerzy pieczętująca się tym rzadkim herbem30. Przydomek Ptaczek (który już w XV wieku stał się nazwiskiem), pochodzi z języka czeskiego i oznacza ptaszka. Zresztą nazwisko to do dnia dzisiejszego – jako Ptaczek – funkcjonuje w okolicach Rybnika i Gliwic na Górnym Śląsku. Jak wspomniałem wcześniej za sprawą Jagiełły udali się na Ruś – notowani już u boku Władysława Opolczyka – przedstawiciele Nasięgniewiców herbu Działosza, mający swoje gniazda w księstwie opolskim, oleśnickim i brzeskim. Od króla otrzymali Kormanice w ziemi przemyskiej; w 1424 roku Janusz Na- sięgniewic w sporze Eliaszem, władyką przemyskim, tłumaczył, że nie może przedstawić dokumentów potwierdzających nadania królewskiego dla Korma- nic, ponieważ były one w posiadaniu jego zmarłego stryja na Śląsku31. W tym czasie w rękach Janusza Niesięgniewica i jego brata Piotra w ziemi przemy- skiej były także Młodowicie, Darowice i część Czajowic. Bracia dali początek XV-wiecznym rodzinom Młodowickich i Kormanickich32. Herbem Działosza pieczętowała się kolejna rodzina śląska osiadła na Rusi, a mianowicie Ram- szowie (Ramschowie), spokrewniona w połowie XV wieku z Kormanickimi. Władysław Jagiełło w 1389 r. (29 IX) we Lwowie nadał Pawłowi Ramszowi wieś Tenetniki w powiecie halickim z obowiązkiem stawiania się na każdą wypra- wę wojenną z kopią i 2 łucznikami33. Później Ramszowie przenieśli się do zie- mi przemyskiej nabywając m.in. Cieszacin; w 1427 roku Ramsch z Cieszacina składał przysięgę wierności Jagielle. Od nazwy wsi przyjęli nazwisko Ciesza- ckich, a rodzina funkcjonowała jeszcze w XVI wieku34. W połowie XV wieku Ramszowie stali się posesjonatami także w ziemi bełskiej35. Także przedstawiciele rodziny śląskich Bibersteinów, którzy weszli w posiadanie dóbr w Królestwie Polskim, dotarli również na ziemie ruskie. Najpierw Hynek Biberstein z Kamienia (koło Raciborza; wieś już nie ist- nieje) za zasługi na rzecz króla już w 1412 r. został obdzielony dobrami w ziemi krakowskiej, a później w sąsiednij ziemi bieckiej; pełnił też urząd starosty bieckiego (1440–1442) i kuchmistrza królowej Zofii Holszańskiej36. 30 Sękowski R. Herbarz szlachty śląskiej. – Katowice, 2007. – T. 5. – S. 371; Pilnáček J. Rody... – Т. 1. – S. 90. W grę może wchodzić także Neborów w ziemi cieszyńskiej: ibidem. 31 AGZ. – T. 7. – Nr 33; Lustracja z 1469 roku. – S. 6–7; Czwojdrak B. Młodo- wiccy herbu Działosza. Przyczynek do dzie- jów szlachty w ziemi przemyskiej w XV wie- ku // Mieszczanie, wasale, zakonnicy / Red. B. Śliwiński. – Malbork, 2004. – S. 48–49. 32 Czwojdrak B. Młodowiccy... – S. 49–59; Boniecki A. Herbarz... – T. 11. – S. 155–156 (tu z błędnym herbem – Junosza). 33 Niewodniczański. – Nr 24. 34 Z Jana Zamoyskiego inwentarza Archi- wum Koronnego. Materiały do dziejów Rusi i Litwy w XV wieku / Wyd. O. Halecki (da- lej – Halecki) // Archiwum Komisji Histo- rycznej. – Kraków, 1919. – T. 12. – S. 186. – Nr 48; ŹD. – T. 18. – S. 110, 112; Boniecki A. Herbarz... – T. 3 – S. 203; Ibidem. – T. 11. – S. 155. 35 Janeczek A. Osadnictwo... – S. 334. 36 Kodeks dyplomatyczny Małopolski (da- lej – KDM) / Wyd. F. Piekosiński. – Kraków, 1905. – T. 4. – Nr 1135; Słownik historyczno- geograficzny ziemi krakowskiej w średnio- wieczu. – Cz. 1–4 / Oprac. W. Bukowski, J. Kurtyka, J. Laberschek, A. Marzec, Z. Lesz- czyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, M. Wilamowski, M. Wolski, M. Zdanek. – Wrocław; Kraków, 1980–2009. – Cz. 1. – S. 542; Ibidem. – Cz. 2. – S. 470; Urzędnicy małopolscy XII–XV wieku. Spisy / Oprac. J. Kurtyka, T. Nowakowski, F. Sikora, A. So- chacka, P. K. Wojciechowski, B. Wyrozumska. – 227ZARYS MIGRACJI RYCERSTWA ŚLĄSKIEGO NA ZIEMIE RUSI KORONNEJ… Natomiast inny z Bibersteinów, może jego brat Georg (Jurga), był z ramie- nia monarchy starostą tyczyńskim (1427–1428)37. Kolejnym przedstawicielem śląskiej rodziny, który z łaski Jagiełły stał się posesjonatem na Rusi był Mikołaj Kloch herbu Kornic, dworzanin królewski. W 1431 roku monarcha zapisał mu 100 grzywien na mieście Jałtuszkowie i wsi Letniowce (na Podolu) z obowiązkiem rezydencji i niemożności zastawienia tych dóbr innym osobom38. Mikołaj miał jeszcze Putiatyńce, koło Rohatyna w ziemi halickiej, na której król zapisał mu 50 grzywien; w 1434 roku wyku- pił jednak tę wieś z rąk Klocha za zgodą króla Mikołaj Parawa39. Natomiast w ziemi sanockiej Kloch posiadał Strachocinę, na której miał zapisane 200 grzy- wien; tę wieś wykupił natomiast w 1434 Piotr Smolicki40. Kornicowie, którzy byli na Rusi od czasów Władysława Opolczyka, dla autora Klejnotów Króle- stwa Polskiego (przypisywanych Długoszowi) uchodzili wręcz za ród ruski, który stamtąd miał przybyć do Polski i na Śląsk (jak wiadomo było akurat odwrotnie)41. W ziemi sanockiej znaleźli się także Smoliccy herbu Szreniawa, wywodzący się ze Smolic w ziemi oświęcimskiej; najwybitniejszy z nich, Jan ze Smolic, notowany na Rusi od 1415 r.42, osiągnął z czasem urząd kasztelana (1433–1463) i starosty sanockiego (1438–1442)43. Licznie na ziemiach ruskich osiedlili się przedstawiciele Świerczków (Świerczów), którzy pochodzili z ziemi lublinieckiej. Na wschodzie pojawi- li się już razem z Władysławem Opolczykiem, ale dobra zawdzięczali tam dopiero księciu Fiodorowi Koriatowiczowi, wielkiemu księciu Witoldowi i królowi Władysławowi Jagielle. W pierwszej połowie XV wieku funkcjono- wały cztery rodziny Świerczów, które dziedziczyły na Orzechu i Trzcieńcu w ziemi przemyskiej, Humieńcu w ziemi lwowskiej oraz na Wachniowcach i Biedrzykowcach na Podolu44. Wrocław; Kraków, 1990. – Nr 1248; Ma­ leczyński K. Biberstein Hinko z Kamienia, h. Momot // PSB. – Kraków, 1936. – T. 2. – S. 20; Czwojdrak B. Z badań nad dworem królowej Zofii Holszańskiej // Średniowiecze Polskie i Powszechne / Red. I. Panic, J. Sper- ka. – Katowice, 2010. – T. 2(6). – S. 167–168. 37 Fastnacht A. Słownik historyczno-geo- graficzny ziemi sanockiej w średniowieczu. Cz. 1–3. – Brzozów; Kraków, 1991–2002 (dalej – SHGSanok). – Cz. 3. – S. 199. 38 Materiały do Repertorium podolskiego. Dokumenty z lat 1430–1447 // Kurtyka J. Po- dole w czasach jagiellońskich. Studia i mate- riały. – Kraków, 2011. – S. 458. – Nr 27; Kur­ tyka J. Z dziejów królewszczyzn i organizacji militarnej na Podolu w XV i początku XVI w. (Wokół nadania starostwa podolskiego Teo- dorykowi z Buczacza w 1442 r.) // Rocznik Przemyski. – 2007. – T. 43. – S. 26. 39 ZDM. – Сz. 7. – Nr 2167. 40 AGZ. – Т. 11. – Nr 644, 645; Dąbkow­ ski P. Szkice z życia szlachty sanockiej w XV stuleciu // Rocznik Towarzystwa Heral- dycznego. – Kraków, 1923 (osobna odbitka: Lwów, 1923). – T. 6. – S. 17; SHGSanok. – Сz. 3. – S. 153. 41 Klejnoty Długoszowe / Wyd. M. Fried- berg // Rocznik Polskiego Towarzystwa He- raldycznego. – 1931. – T. 10. – S. 80–81. 42 Niewodniczański. – Nr 48. 43 Piekosiński F. Heraldyka polska wieków średnich. – Kraków, 1899. – S. 159; Urz- Rus. – Nr 2246, 2548; Dąbkowski P. Szkice z życia... – S. 17–21; Fastnacht A. Piotr ze Smolic (Smolicki), h. Śreniawa (zm. 1463) // PSB. – Wrocław; Kraków, 1981. – T. 26. – S. 430–431. 44 Dunikowski J. O rodzie Świerczków na Rusi w wieku XV i początkach rodziny Dunikowskich // Miesięcznik Heraldycz- ny. – 1931. – R. 10. – S. 202–206, 217–218, 228 SPERKA Jerzy W czasach Władysława Jagiełły zawędrowali na Ruś z pewnością jeszcze przedstawiciele śląskich Wipplerów (Wyplerów), którzy służyli najpierw Włady- sławowi Opolczykowi, a potem Spytkowi z Melsztyna (Piotr Wyppler był burgra- bią w Oleśnie)45. W 1427 i 1436 r. ich herbem – nieznanym w Polsce – a przedsta- wiającym 3 krzyże połączone końcami, pieczętował się Andrzej z Przedan (1436) oraz Josko (Jaśko?) z Głuchowic w ziemi lwowskiej46. Korzenie śląskie z pewnością miał także Ścibór z Wasiuczyna (ziemia halicka), podsędek ziemski halicki, któ- rego herb znany jest z 1427 r., a pieczęć zachowała się z 1447 r. Herb przedstawia trzy listki zwrócone wierzchołkami ku trzem rogom47. Takim herbem pieczętowa- ła się rodzina Płużnickich z księstwa cieszyńskiego, która była gałęzią Říčanskich z Říčan na Morawach48. Także Stefan z Posuchowa, który złożył w 1427 r. przysięgę królowi w gronie szlachty halickiej pieczętował się herbem, nieznanym w Polsce, a mianowicie przedstawiającym skrzyżowane trzy miecze49. Herb taki występo- wał jednak na Śląsku Górnym. Pieczętowała sie nim rodzina Niewiadomskich, dziedzicząca w czasach nowożytnych na Niewiadomiu koło Rybnika50. Na koniec jeszcze o jednej rodzinie uznawanej za polską, a pochodzącej jakoby z ziemi lubelskiej i pieczętującej się – jak sugerowano – herbem Rawa, a mianowicie o Kemliczach (Kiemliczach), którzy mieli dobra w ziemi halickiej i na Podolu51. Ci jednak wywodzili się także ze Śląska, o czym zaświadczył sam protoplasta rodziny Joannes Kemlicz de Slezia, kiedy naganiał w 1424 r. Jana Dawidowskiego (h. Prus) ziemianina lwowskiego52. Pieczętowali się herbem własnym (przedstawiającym fragment koła z trzema kłosami), znanym z aktu homagialnego szlachty podolskiej z 1439 r., takim jak śląscy Kemnitzowie53. 222–226; J. Kurtyka. Podole pomiędzy Polską i Litwą w XIV i 1. połowie XV wie- ku // Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu / Red. F. Kiryk. – Kraków, 2000. – T. 1. – S 22–27, 44–46; Ejusdem. Z dziejów walki szlachty ruskiej o równo- uprawnienie. Represje lat 1426–1427 i sej- miki roku 1439 // Roczniki Historyczne. – 2000. – R. 66. – S. 111–119, Aneks, nr 2 (artykuł wydany ponownie w: Kurtyka J. Podole w czasach jagiellońskich. Studia i materiały. – Kraków, 2011. – S. 52–53, 63; Sperka J. Otoczenie Władysława Opolczy- ka... – S. 336–337; Ejusdem. Początki osad- nictwa... – S. 287. 45 Sperka J. Otoczenie Władysława Opol- czyka... – S. 323. 46 Piekosiński... – S. 67. – Nr 596. – S. 100. – Nr 1092; Halecki. – S. 179. 47 Haisig M. Sfragistyka szlachecka doby średniowiecza w świetle archiwaliów lwow- skich. – Lwów, 1938. – S. 58 oraz Tablica VIII, nr 153; AGZ. – T. 4. – S. 153; Piekosiń­ ski. – S. 83. – Nr 843; Halecki. – S. 192. 48 Piekosiński. – S. 66. – Nr 585; Kolář M. Českomoravská Heraldika. – Praha, 1902. – S. 188; Halada J. Lexikon české šlechty. Erby, fakta, osobnosti, sísla a zajímavosti. – T. 1–3. – Praha, 1992–1994. – T. 1. – S. 135–136. 49 Halecki. – S. 183. – Nr 7; Piekosiński. – S. 29. – Nr 133. 50 Siebmacher’s J. Grosses und algemeines Wappenbuch. – Bd. 4: Der Adel von Öester- reichisch Schlesien / Hrsg. C. Blažek. – Nürn- berg, 1885. – S. 51, tab. 27; Sękowski R. Her- barz... – T. 5. – S. 382. 51 Niesiecki K. Herbarz... – T. 5. – S. 79; Boniecki A. Herbarz... – T. 10. – S. 114; Kur­ tyka J. Z dziejów walki... – S. 106, 117 (nowe wydanie artykułu w: Ejusdem. Podole... – S. 53, 65). 52 Inscriptiones clenodiales ex libris iu- dicialibus palatinatus Cracoviensis / Wyd. B. Ulanowski // Starodawne prawa polskiego pomniki. – Kraków, 1885. – T. 7. – Nr 434. 53 Piekosiński. – S. 89. – Nr 927; Zob.: Der abgestorbene Adel der preussischen Provintz Schlesien. – Nürnberg, 1887. – Bd. 1 / Hrsg. 229ZARYS MIGRACJI RYCERSTWA ŚLĄSKIEGO NA ZIEMIE RUSI KORONNEJ… Podsumowując ten pobieżny przegląd śląskich rycerzy, którzy za sprawą księcia opolskiego Władysława, a potem króla polskiego Władysława Jagieł- ły osiedlili się na ziemiach ruskich przynależnych do Korony Polskiej, można pokusić się o szacunkowe liczby emigrantów. Ważnym odniesieniem jest tu- taj liczba rycerzy, którzy zostali wpisani na akty homagialne w 1427 r., kiedy przysięgę składali ziemianie ruscy oraz z 1436 r. i 1439 r., kiedy uczynili to ziemianie ruscy i podolscy. W sumie znalazło się na tych dokumentach nieco ponad 400 osób54. Z tej liczby udało się zidentyfikować ponad 40 osób, jako nie- wątpliwych Ślązaków, tzn. tych, którzy pochodzili z obszaru księstw śląskich. Nie są to z pewnością wszyscy, gdyż np. przedstawicieli panów z Bierawy, któ- rzy na Rusi znani są jako Zubrscy, na wspomnianych aktach nie ma. W sumie jest to jednak około 10%, co wydaje się znaczącym wynikiem, zważywszy, że prawie połowa składających przysięgę to przedstawiciele bojarstwa ruskiego, jest tam też spory odsetek Wołochów i Węgrów, a około 150 osób, to rycerze z Królestwa Polskiego. Z pewnością dalsze badania dotyczące migracji na ziemie ruskie w późnym średniowieczu (nie tylko rycerstwa śląskiego) pozwolą od- powiedzieć na wiele innych pytań, w tym dotyczących asymilacji i mobilności rycerstwa obcego w warunkach przecież w dużej mierze innych (kulturowych, językowych i wyznaniowych) od tych z których wyemigrowali. Сілезький університет в Катовіцах C. Blažek. – S. 51, tab. 38. – S. 65; Pilnáček J., Rody... – T. 3. – S. 702. 54 Halecki. – S. 179–193; Spieralski Z. Z dziejów Archiwum Koronnego Krakowskiego. Kopiariusz Jana Łaskiego (około 1505) // Studia Źródłoznawcze. – 1979. – T. 24. – S. 129–134, 136–137; Kurtyka J. Z dziejów walki... – S. 111–119, Aneks, nr 2 (ponowne wydanie w: Ejusdem. Podole... – S. 58–66).

Ähnliche Einträge