O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej

Przedstawiono stan badań nad kulturą Lwowa 1867–1939. Chodzi o wydawnictwo (być może również portal internetowy), które będzie respektowało dokonania każdego narodu (wyznania) na tym polu i dążło do łączenia faktów, efektów szczegółowych badań w kierunku uogólnień, w celu zaprezentowania jak najpełn...

Full description

Saved in:

Bibliographic Details
Date:	2008
Main Authors:	Dzieniakowska, J., Gierszewska, B.
Format:	Article
Language:	Polish
Published:	Львівська національна наукова бібліотека України імені В. Стефаника НАН України 2008
Subjects:	Джерелознавчі студії. Розкриття фондів
Online Access:	https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/12881
Tags:	Add Tag No Tags, Be the first to tag this record!
Journal Title:	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Cite this:	O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej / J. Dzieniakowska, B. Gierszewska // Зап. Львів. наук. б-ки ім. В.Стефаника. — 2008. — Вип. 1 (16). — С. 534-545. — Бібліогр.: 13 назв. — пол.

Institution

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine

id	nasplib_isofts_kiev_ua-123456789-12881
record_format	dspace
spelling	nasplib_isofts_kiev_ua-123456789-128812025-02-09T10:01:24Z O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej До питання про необхідність спільних досліджень синтезу культури Львова (1867–1939, 1945), або про тематичну базу даних К вопросу о необходимости совместных исследований синтеза культуры Львова (1867–1939, 1945), или о тематической базе данных Dzieniakowska, J. Gierszewska, B. Джерелознавчі студії. Розкриття фондів Przedstawiono stan badań nad kulturą Lwowa 1867–1939. Chodzi o wydawnictwo (być może również portal internetowy), które będzie respektowało dokonania każdego narodu (wyznania) na tym polu i dążło do łączenia faktów, efektów szczegółowych badań w kierunku uogólnień, w celu zaprezentowania jak najpełniejszego obrazu kultury Lwowa w okresie wchodzenia miasta i jego mieszkańców we współczesność. Показано стан досліджень культури Львова 1867–1939 рр. Обґрунтовано доцільність створення видання (можливо також Інтернет-порталу), яке втілюватиме досягнення кожного народу у цій ділянці і прагнутиме до співставлення фактів, ефектів детальних досліджень у напрямку узагальнення, з метою представлення якнайповнішої картини культури сучасного Львова Анализируется состояние исследований культуры Львова 1867–1939 гг. Обоснована целесообразность создания издания (возможно также Интернет-портала), которое будет воплощать достижения каждого народа на этом участке и стремиться к сопоставлению фактов, эффектов детальных исследований в направлении обобщения, с целью представления как можно полной картины культуры современного Львова. 2008 Article O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej / J. Dzieniakowska, B. Gierszewska // Зап. Львів. наук. б-ки ім. В.Стефаника. — 2008. — Вип. 1 (16). — С. 534-545. — Бібліогр.: 13 назв. — пол. 1561-6223 https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/12881 930.85(477.83-25)“1867/1939”:004 pl application/pdf Львівська національна наукова бібліотека України імені В. Стефаника НАН України
institution	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection	DSpace DC
language	Polish
topic	Джерелознавчі студії. Розкриття фондів Джерелознавчі студії. Розкриття фондів
spellingShingle	Джерелознавчі студії. Розкриття фондів Джерелознавчі студії. Розкриття фондів Dzieniakowska, J. Gierszewska, B. O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej
description	Przedstawiono stan badań nad kulturą Lwowa 1867–1939. Chodzi o wydawnictwo (być może również portal internetowy), które będzie respektowało dokonania każdego narodu (wyznania) na tym polu i dążło do łączenia faktów, efektów szczegółowych badań w kierunku uogólnień, w celu zaprezentowania jak najpełniejszego obrazu kultury Lwowa w okresie wchodzenia miasta i jego mieszkańców we współczesność.
format	Article
author	Dzieniakowska, J. Gierszewska, B.
author_facet	Dzieniakowska, J. Gierszewska, B.
author_sort	Dzieniakowska, J.
title	O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej
title_short	O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej
title_full	O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej
title_fullStr	O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej
title_full_unstemmed	O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej
title_sort	o potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej
publisher	Львівська національна наукова бібліотека України імені В. Стефаника НАН України
publishDate	2008
topic_facet	Джерелознавчі студії. Розкриття фондів
url	https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/12881
citation_txt	O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej / J. Dzieniakowska, B. Gierszewska // Зап. Львів. наук. б-ки ім. В.Стефаника. — 2008. — Вип. 1 (16). — С. 534-545. — Бібліогр.: 13 назв. — пол.
work_keys_str_mv	AT dzieniakowskaj opotrzebiewspolnychbadannadsyntezakulturylwowa186719391945czyliwsprawietematycznejplatformycyfrowej AT gierszewskab opotrzebiewspolnychbadannadsyntezakulturylwowa186719391945czyliwsprawietematycznejplatformycyfrowej AT dzieniakowskaj dopitannâproneobhídnístʹspílʹnihdoslídženʹsintezukulʹturilʹvova186719391945aboprotematičnubazudanih AT gierszewskab dopitannâproneobhídnístʹspílʹnihdoslídženʹsintezukulʹturilʹvova186719391945aboprotematičnubazudanih AT dzieniakowskaj kvoprosuoneobhodimostisovmestnyhissledovanijsintezakulʹturylʹvova186719391945iliotematičeskojbazedannyh AT gierszewskab kvoprosuoneobhodimostisovmestnyhissledovanijsintezakulʹturylʹvova186719391945iliotematičeskojbazedannyh
first_indexed	2025-11-25T15:52:05Z
last_indexed	2025-11-25T15:52:05Z
_version_	1849778166918283264
fulltext	534 УДК 930.85(477.83-25)“1867/1939”:004 O POTRZEBIE WSPÓLNYCH BADAŃ NAD SYNTEZĄ KULTURY LWOWA (1867–1939, 1945), CZYLI W SPRAWIE TEMATYCZNEJ PLATFORMY CYFROWEJ Jolanta Dzieniakowska Akademia Świętokrzyska w Kielcach, doktor (Kielce) Barbara Gierszewska Akademia Świętokrzyska w Kielcach, profesor, doktor habilitowany (Kielce) Liczba publikacji na temat Lwowa okresu galicyjskiego i dwudziesto- lecia międzywojennego jest imponująca. Od lat 90-ch XX w. Ukraińcy, Polacy, śydzi, Niemcy, Czesi rozwinęli badania nad Ŝyciem naukowym, kulturalnym, literackim i artystycznym Lwowa. Nastał czas, kiedy Polacy, Ukraińcy, śydzi (równieŜ inne nacje) zaczęli prowadzić wspólne projekty badawcze i wy- dawnicze. Ciągle jednak brak syntetycznego i komparatystycznego ujęcia tego waŜnego aspektu Ŝycia umysłowego XX-wiecznego Lwowa. Wprawdzie z roku na rok wzrasta liczba konferencji naukowych, których efektem bywają nowe ksiąŜki, nowe publikacje w ukazujących się współcześnie we Lwowie czasopismach ukraińskich, otwierają się łamy polskich tytułów dla Ukraińców, pojawiają się wzajemne tłumaczenia, przekłady literatury pięknej, ale to nie oznacza, Ŝe jako naukowcy jesteśmy usatysfakcjonowani. Zwłaszcza polscy i ukraińscy badacze coraz częściej głośno argumentują potrzebę wspólnego opracowania bibliografii i kompendium wiedzy o Ŝyciu kulturalnym Lwowa 1867–1939 (1945), czyli ujmującym okres od autonomii galicyjskiej do za- kończenia II wojny światowej. Chodzi nam zwłaszcza o wspólne budo- wanie portalu internetowego (platformy cyfrowej), na którym moglibyśmy zamieszczać (dodawać, weryfikować) rzetelnie udokumentowane i opraco- wane treści, dotyczące szeroko rozumianej kultury Lwowa badanego okresu. Takie przedsięwzięcie w dobie Internetu wydaje się idealnym rozwiązaniem dla uczonych i popularyzatorów kultury Lwowa bez względu na narodowość, czy miejsce zamieszkania. Zresztą, przed ekranami własnych komputerów wszyscy myślimy o tym samym od dawna. © Dzieniakowska J., 2008 © Gierszewska B., 2008 535 Powstanie e-platformy z pewnością zaoszczędziłoby mnóstwo czasu i pieniędzy wszystkim osobom i instytucjom, zajmującym się Lwowem, gdyŜ jest to szansa na unikanie powtórnych badań źródłowych (pracochłonnych, czasochłonnych i kosztownych), jak równieŜ wzajemne informowanie na bieŜąco o prowadzonych pracach naukowych i projektach wydawniczych. Jest to ponadto rozwiązanie nowoczesne, umoŜliwiające niemal natych- miastowe włączanie wszystkich tekstów (w sensie semiotycznym) o kul- turze Lwowa w interesującym nas okresie, bez względu na rodzaj, język, czas i miejsce powstania przekazu. Zorganizowanie powyŜszej platformy stałoby się docelowo forum wymiany myśli na temat kultury Lwowa, gdyŜ następowałaby tu naturalna (i ponad wszelkimi podziałami) polaryzacja intelektu, sprzyjająca łączeniu faktów, inspiracjom do szczegółowych badań, celem odtworzenia jak najpełniejszego obrazu kultury Lwowa w okresie wchodzenia miasta i jego mieszkańców we współczesność. Nie bez zna- czenia jest fakt, Ŝe zebranie w jednym miejscu danych o Lwowie, zawsze dla wszystkich dostępnym, zapewniłoby najszybszą z moŜliwych wery- fikację informacji, zapanowania nad plagiatami (aŜ do ich usunięcia, jeśli byłyby podane w sposób nie respektujący etyki naukowej, dokonań konk- retnych osób, czy instytucji). Lwów — miasto, zamieszkałe przez wiele narodów (ludzi róŜnych wyznań religijnych, przedstawicieli wielu mikrokultur) — zasługuje na ba- dania wolne od polityki, ideologii, wykluczania innych, prowadzone w duchu tolerancji i wzajemnego zrozumienia. Takie badania, które nie będą zaprzeczeniem naukowego dyskursu — a ich wyniki akceptowane przez wszystkie zainteresowane strony — wydają się dzisiaj moŜliwe. Apelują o to zresztą od dawna świadomi konieczności zmian badacze ukraińscy i polscy, jak równieŜ światowi ukrainiści i poloniści. Kolejne pokolenia nau- kowców są coraz bardziej przekonane do podejmowania prób rewizji do- tychczasowych opracowań historyczno-kulturowych, odchodzenia od kanonów, mitów narodowych, etc. Jest to istotne tym bardziej, Ŝe spotykamy się jeszcze z niszczącą siłą (często nieuświadomioną) nieporozumień, wzajemnych do siebie uprzedzeń Polaków i Ukraińców. Takie podejście nie sprzyja odkrywaniu “na nowo” kultury Lwowa. Chodzi tu zwłaszcza o postawę kolonizatora (grzech wielu pisarzy, uczonych polskich) i ofiary (przewinienie szukających rewanŜu za po- mijanie, wykluczenie z historii, z kultury “polskiego centrum” twórców i nau- kowców ukraińskich). WaŜne jest jednak to, Ŝe obopólnie dostrzegamy problem, Ŝe zaczynamy o tym mówić, Ŝe piszą o tym zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie badacze pogranicza i specjaliści od multikulturyzmu. W Polsce zabie- rali głos w tej sprawie m.in. tacy uczeni i specjaliści, jak: Władysław Panas, 536 Bogusław Bakuła, Stanisław Uliasz, Dorota Kołodziejczyk1, Mieczysław Dąbrowski2, Marek Nowak3, Iwona Kabzińska4. Dla “przypadku lwowskiego” ciekawe wydaje się spojrzenie na historię m. in. Mieczysława Dąbrowskiego, który na Zjeździe Polonistyki Zagranicznej w Poznaniu w 2006 r. stwierdził, Ŝe “zmieniły się zarówno materia historii, jak i język, którym o niej mówimy. [...] z pola widzenia znika wyraźna, “mocna” teleologia historii, która dawniej wyznaczała wielkość lub małość wydarzeń, męŜów stanu, narodów itd., dziś mamy do czynienia raczej z pragmatyką, działaniem koncyliacyjnym i negocjacyjnym, co sprawia, Ŝe historia nikomu juŜ nie przydaje przydomka “wielki”. Funkcjonujący zatem w takim świecie byt ludzki objawia się w formie rozpadu, osłabienia, roz- chwiania, przy czym wszystkie te cechy są tematyzowane, mają działać trochę jak homeopatyczne lekarstwo. Są zarazem chorobą i lekiem, zja- wiskiem i dyskursem, doświadczeniem i teorią. W tym właśnie zawiera się ich melancholijny wymiar, melancholijny w podwójnym znaczeniu: trady- cyjnym — utraty i nowoczesnym — “niekompatybilności” pragnienia z moŜliwościami. I w tym jeszcze, Ŝe o historii myśli się teraz jako o procesie bez-celowym, nie zapowiadającym Ŝadnego szczęśliwego, lepszego końca”5. Nowych i dopasowanych do współczesności kluczy do przeszłości jest szczęśliwie coraz więcej, m. in. zauwaŜone przez cytowanego Dąbrows- kiego credo Franklina Ankersmita, który uznał, Ŝe współczesne pisanie o przeszłości świata i jego mieszkańców, to bynajmniej “nie snucie wielkich konstrukcji, lecz mikrohistoria i mikrologia, historia rzeczy i opowiadanie pojedynczych losów jest dla historii waŜna. [...] Z postmodernistycznego punktu widzenia celem nie jest juŜ integracja, synteza i całość. Uwaga skoncentrowana jest na drobinach”6. Analizując potencjalne “za i przeciw” 1 Zob. tejŜe m. in.: Kolonialne kontury, globalne przemieszczenia: nowa wyobraźnia przestrzenna w literaturze i teorii kultury // Czas Kultury.— 2002.— № 2.— S. 25-39; Trawersem przez glob: studia postkolonialne i teoria globalizacji // Er(r)go.— 2004.— № 2.— S. 21-39. 2 Zob. tegoŜ m. in. Swój/obcy/inny. Gdzie jesteśmy? // Przegląd Humanistyczny.— 2007.— № 3.— S. 1-10. 3 Zob. tegoŜ: O pilnej potrzebie dialogu między kulturami // Filozofia Dialogu.— T. 3 (2005).— S. 249-257. 4 Zob. tejŜe: Europa Środkowa: Pogranicze? — Wspólnota? — Miejsce dialogu między- kulturowego? // Rocznik Wschodni.— 2005/2006.— № 11.— S. 90-113. 5 Dąbrowski M. Ponowoczesna melancholia. Modelowanie rozumienia // Antrophos.— 2007.— № 8-9. 6 Ankersmit Franklin R. Historiografia i postmodernizm / Tłum. Ewa Domańska // Postmodernizm. Antologia przekładów / Pod red. R. Nycza.— Kraków: Wyd. Baran i Suszczyński, 1997.— S. 145-172.— Cyt. za: Dąbrowski M. Ponowoczesna me- lancholia. Modelowanie rozumienia // Antrophos.— 2007.— № 8-9.— S. 165. 537 wspólnych projektów, mających ocalić dla nas wszystkich pamięć o mikro- kulturach narodów, Ŝyjących we Lwowie w przeszłości, nie sposób po- minąć koncepcji “wspólnot interpretacyjnych” Stanley’a Fisha. Na nasz obopólny, (Ukraińców i Polaków) uŜytek (moŜliwe jest rozszerzenie gre- mium o przedstawicieli innych narodów, bo dlaczego nie?), chodzi o jego przekonanie o wzajemnym “zaraŜaniu” pozytywnymi fluidami i łączeniu się we wspólnej sprawie ludzi, myślących podobnie. Takie nieformalne spot- kania pasjonatów i środowiskowe (wewnętrzne) działania w tym samym kierunku, według Fisha, zwykle stają się zaczynem nowych (lepszych i w danej czasoprzestrzeni jedynie właściwych) zachowań, wszak przy katego- rycznym załoŜeniu, iŜ nie naleŜy dalej podtrzymywać myślenia kanonicz- nego, fundamentalistycznego, bo stracił bezpowrotnie sens7. Od lat 70-ch XX w. do dnia dzisiejszego moŜna mówić o ogromnym za- interesowaniu naukowców, publicystów, literatów kulturą Lwowa galicyjs- kiego, międzywojennego, jak równieŜ czasów II wojny światowej i okresu okupacji. Ukraińcy, Polacy, śydzi, Niemcy (Austriacy), Czesi prowadzili i prowadzą nadal badania historyczne, socjologiczne, kulturoznawcze i litera- turoznawcze nad Lwowem. Warto pamiętać, Ŝe po rozpadzie ZSRR i pow- staniu suwerennej Ukrainy, co łączyło się czasowo z przemianami społeczno- ustrojowymi w Polsce, nastąpiła wręcz eksplozja myśli “lwowoznawczej”. Dla polskich badaczy Lwów stał się po okresie postsowieckim znowu miastem, do którego moŜna przyjeŜdŜać, korzystać z archiwów i bibliotek, badać zachowane źródła. W tym samym czasie Lwowem zaczęli się równieŜ interesować akademicy ukraińscy z tutejszych uczelni i innych instytucji o charakterze naukowo-badawczym, takŜe, choć w mniejszym stopniu, naukowcy reprezentujący pozostałe narody, Ŝyjące w pierwszej połowie XX w. w tym mieście. Rezultatem zainteresowania Lwowem uczonych róŜnych narodowości jest kilkaset artykułów, opublikowanych w czasopismach specjalistycznych, kilkadziesiąt ksiąŜek autorskich i tyleŜ samo wydawnictw zbiorowych, poś- więconych róŜnym aspektom Ŝycia społeczno-kulturalnego i literacko-arty- stycznego we Lwowie do 1945 r. Te ostatnie — to pokłosie seminariów i sympozjów naukowych, coraz częściej o charakterze międzynarodowym i ujęciu interdyscyplinarnym, organizowanych zarówno w Ukrainie, jak i w Polsce, w róŜnych ośrodkach akademickich, stanowiące zaczyn do wypra- cowania obiektywnej historii kultury miasta nad Pełtwią. Wysoka ocena naleŜy się teŜ periodykom naukowym, poruszającym omawianą problema- tykę, oraz zeszytom specjalnym, poświęconym nauce, kulturze i sztuce Lwowa, profesjonalnie przygotowywanym m. in. przez Lwowską Naukową Bibliotekę 7 Fish S. Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane / Pod red. Andrzeja Szahaja; Tłum. zbiorowe; Wstęp do wyd. pol. R. Rorty; Przedm. A. Szahaj.— Kraków, 2002. 538 im. W. Stefanyka Narodowej Akademii Nauk Ukrainy (“Zapiski LNB im. W. Ste- fanyka”), a takŜe wydawnictwa ukraińskie: lwowskie “Kulturologiczne Cza- sopismo Ji” i “Halicką Bramę”, kijowską “Krytykę”. Na uwagę zasługują równieŜ teksty, publikowane w takich czasopismach polskich, jak: “Porów- nania”, “Pamiętnik Literacki”, “Teksty Drugie”, “Borussia”, “Kresy”, “Odra”, by wymienić tylko niektóre. Do tej “spuścizny” wydawniczej publikacji o Lwowie z ostatniego 20-lecia (wcześniejsze teksty, jakkolwiek znaczące i interesujące w dyskursie lwowskim, to niewielki procent w stosunku do “eksplozji” wydań, o których mowa) naleŜy dodać przedruki i przekłady (zwłaszcza z polskiego na ukraiński, z ukraińskiego na polski, z jidysz na polski i ukraiński) emigracyjne, głównie o charakterze literackim i wspom- nieniowym. Podkreślić naleŜy teŜ część nowej literatury i wspomnień z Lwowem w tle, autorstwa przede wszystkim Polaków, Ukraińców i śydów, nie tylko znajdującej zainteresowanie czytelników, ale stającej się przy- czynkiem do badań naukowych, o ile nie interpretuje faktów wbrew historii. Nie ma więc wątpliwości, Ŝe rozwój ilościowy publikacji dokumentu- jących, opisujących, przedstawiających całościowo lub fragmentarycznie szeroko rozumiane Ŝycie kulturalne we Lwowie do zakończenia II wojny światowej jest imponujący. Nie oznacza to jednak, Ŝe przebadano juŜ wszystko i na zadowalającym poziomie szczegółowości, by móc rozpocząć wspólną pracę nad rzetelnym opracowaniem nowoczesnego systemu infor- macji o dziejach kultury Lwowa w interesujących nas cezurach. Rzetelnym, znaczy bez wzajemnych uprzedzeń, oskarŜeń, zamykania się w jednym kręgu kulturowym (w kulturze centrum), podmiotowo traktującym wszystkie kręgi kulturowe, z jakimi spotykamy się we Lwowie. Jesteśmy przekonane, Ŝe wspólna tematyczna platforma cyfrowa, zorga- nizowana pod egidą profesjonalistów: naukowców, bibliotekarzy, bibliografów i informologów, osób reprezentujących instytucje ukraińskie i polskie (a moŜe i innych krajów?), zapewniłaby wymianę myśli, rzeczowe podejście do uzupełniania, weryfikacji i usuwania danych. Ambicją naszą jest, by takie miejsce w wirtualnej przestrzeni powstało jak najszybciej, gdyŜ tylko wtedy moŜemy dokumentować, dodawać dane o kulturze Lwowa, powstałe w oparciu o badania źródłowe i teoretyczne, przetwarzać informacje i inter- pretować, tworzyć bibliografię prymarną w ujęciu retrospektywnym o nie- ograniczonym zasięgu językowym, a nawet (za zgodą autorów i spadko- bierców praw) zamieszczać pełne teksty dokumentów, jeśli chodzi o treść, lub ich fragmenty. Nie ma przeciwwskazań, by docelowo upowszechniać wszystkie inne materiały, mieszczące się w zakresie przedsięwzięcia, bez względu na rodzaj i pierwotną postać materialną. 539 Potencjalnych realizatorów tegoŜ przedsięwzięcia czeka zatem ogrom prac, ale naleŜałoby zacząć od wspólnego rejestru tych obszarów badawczych, które wymagają opracowania lub reopracowania (opracowania na nowo). O ile wiemy, brak jest wspominanej wyŜej prymarnej bibliografii lwowskiej, uwzględniającej publikacje kilku ostatnich dziesięcioleci o zasięgu między- narodowym. Międzynarodowy projekt badawczy, którego efektem końcowym byłaby monografia kultury Lwowa w interesującym nas okresie (bo i taka opcja, jakkolwiek wymagająca duŜego wysiłku, nie tylko intelektualnego, ale teŜ czaso- i kosztochłonnego, byłaby wskazana), powinien uwzględniać opracowanie pełnej bibliografii, najlepiej przygotowanej w formie otwartej bazy internetowej, czyli bez przewidywanego zakończenia, stale uzupełnianej równieŜ retrospektywnie. Internetowa baza bibliograficzna dotycząca w ogóle Lwowa, byłaby nieocenioną pomocą dla badaczy, na taki projekt czekamy zresztą od dawna. Oczywiście moŜemy podać, zarówno po stronie polskiej, jak i ukraińskiej, bibliografie specjalne terytorialne, dziedzin i zagadnień, zawartości czasopism, które rejestrują piśmiennictwo o Lwowie, ale do całości nadal daleko. Opracowanie bibliografii lwowskiej za lata 1867–1945, czyli za okres autonomii galicyjskiej, międzywojenny i czasy II wojny światowej, to jakby juŜ dzisiaj nasz obowiązek. Do takiego projektu i jednocześnie swoistego “wstępu” do dalszych badań nad Lwowem, od wielu lat są przekonani za- równo Ukraińcy, Polacy, jak i inne nacje związane swą historią z miastem. Zdajemy sobie jednak sprawę, Ŝe jest to zadanie złoŜone. Po pierwsze, wymagałoby przeprowadzenia m. in. analizy zawartości przynajmniej waŜ- niejszych czasopism społeczno-kulturalnych, literackich i artystycznych oraz prasy codziennej, gdyŜ poza nielicznymi tytułami, informacje z ich kart po- zostają poza obiegiem naukowym. Jeśli idzie o fakty kulturowe Lwowa, najlepiej (ale fragmentarycznie) została spenetrowana prasa codzienna, a jest to kopalnia wiadomości o ludziach, instytucjach, faktach kulturowych itd., które w duŜym stopniu uzupełniają dzieje miasta, w wielu przypadkach pozostają jedynym źródłem danych. Pominęłyśmy, choć jesteśmy świadome wagi tej dokumentacji, konieczność rejestracji wtórnej (celem przeniesienia danych na nośniki cyfrowe i umiesz- czenia w Internecie) historycznych widokówek, fotografii, filmów (lub ich fragmentów), potwierdzających istnienie obiektów kultury materialnej Lwowa, zwłaszcza tych, które nie przetrwały do dnia dzisiejszego. Niezwykle waŜne są wizerunki znanych osobistości, czy grup osób, powiązanych z lwowską kulturą. Opisane, z merytorycznym komentarzem, z pewnością byłyby is- totną pomocą w badaniach nad kulturą miasta. Nie do przecenienia są nie- liczne dokumenty audialne (dźwiękowe), o których istnieniu wiemy chyba 540 najmniej, toteŜ jeŜeli w ogóle zachowały się, pozostają poza rejestracją i nie są w obiegu naukowym. Konkludując, proponowane pod rozwagę przyszłych autorów, wydawnictw z zakresu historii kultury Lwowa, wstępne pola badawcze (jak opracowanie internetowej bazy bibliograficznej; docelowo aŜ do hipertekstów i interme- dialnego ujęcia problemu) są, naszym skromnym zdaniem, istotne dlatego, Ŝe pozwoliłyby na rzeczowe pogrupowanie zakończonych juŜ szczegółowych badań, a takŜe zakreślenie obszarów problemowych, które jak dotąd, pozo- stały poza kręgiem uwagi uczonych. Ponadto, powstałe dotychczas teksty naukowe, publicystyczne, wspomnieniowe, literackie wymagają gotowości badaczy z róŜnych krajów, zajmujących się Lwowem, do rewizji dotych- czasowych ustaleń, sądów, celem ich obiektywizacji z poszanowaniem kaŜdej ze stron. Nie moŜna teŜ bagatelizować faktu, Ŝe powielamy te same ba- dania, choćby dlatego, Ŝe wzajemnie nie znamy kodów językowych i kul- turowych, czy prozaicznie, po prostu nie wiemy, Ŝe ktoś, oprócz nas, zajmuje się podobnym zagadnieniem. Dopiero zapoznanie się z całościowym stanem badań uczonych róŜnych narodowości, wspólne projekty typu porównaw- czego, wymiana myśli na seminariach i sympozjach, mogą w końcu za- owocować kompleksowymi opracowaniami, przedstawiającymi fakty i dystansującymi się od stanowisk ksenofobicznych niektórych badaczy, choć na szczęście tych jest coraz mniej. Celem opracowania z autopsji bibliografii lwowskiej, naleŜałoby kolejny raz wnikliwie, wielopłaszczyznowo, apolitycznie, ale — co najwaŜniejsze — we współpracy, przeanalizować stan badań nad wkładem mikrokultur (polskiej, Ŝydowskiej, ukraińskiej, niemiecko-czeskiej, ormiańskiej) w rozwój kultury miasta i, szerzej, kultury Europy Środkowo-Wschodniej i odrzucić te pub- likacje, które są mitotwórcze, nieobiektywne. Tego typu teksty ciągle jeszcze powstają. JeŜeli mieszczą się one w literaturze pięknej, to nadal będą ko- notowały subiektywny — mówiąc eufemistycznie — obraz Lwowa. Natomiast prace naukowe czy publicystyczne powinny być wolne od owego selektyw- nego patrzenia na przeszłość. Dzisiejsza nauka i publicystyka uwalniają się od złych emocji, przemil- czania, zamierzonego pomijania (“gumkowania”) faktów. Wspólne badania i spotkania w ramach sympozjów, wymiany naukowej dają dobre efekty, następuje bowiem zbliŜanie stanowisk, i co chyba jest największą tych forów wartością, gotowość do zrozumienia innych. MoŜna teŜ mówić o indywi- dualnych przyjaźniach czy serdecznych relacjach koleŜeńskich, które naro- dziły się w wyniku wzajemnego poznawania się, dzielenia się opiniami, formu- łowania wniosków będących wynikiem kompromisu, budowanego na szacunku do wspólnych lub prowadzonych równolegle badań o zbliŜonej tematyce. 541 Co w takim razie zrobić z powstałymi przez dziesięciolecia wydaw- nictwami, które mogą być szkodliwe dla dialogu na rzecz powstania obiek- tywnej historii kultury (dziejów mikrokultur) Lwowa? Wydaje się, Ŝe naj- lepiej ignorować, nie powoływać się na nie, ale uczyć się pokory wobec faktów, słuchać wzajemnych interpretacji, dyskutować, porównywać, ko- mentować, czyli postępować merytorycznie, bez uprzedzeń, a kiedy naleŜy, obowiązkowo oprotestowywać nieuprawnione osądy. Cytowany wcześniej Bogusław Bakuła, pisząc o “teorii postkolonializmu i polskich uwarunko- waniach”, zwrócił uwagę na dwa kluczowe, a zarazem niebezpieczne w dyskursie o pograniczu pojęcia, a mianowicie na autentyczność i wielokul- turowość. Warto teŜ wspomnieć o polskim pojmowaniu terminu “kresowość”, który — co podkreśla Bakuła — “wiąŜe się współcześnie z multikultura- lizmem w dość osobliwy sposób. Wydaje się, Ŝe jest on podszyty pewnym protekcjonizmem jako wyraz polityki większości wobec mniejszości czy inności”8. Autentyczność, jak tłumaczy autor, rozumiana jest przez Polaków jako narodowa toŜsamość, natomiast “wielokulturowość oznacza w pewnym sensie akceptowanie podziałów na większość/mniejszość, swojość/cudzość, lepszość/gorszość w jakoby kulturowo nienacechowanej strefie myślenia humanistycznego. Jest to zapewne niechciany skutek owego szlachetnego pochylania się nad Innymi, jakŜe niekiedy ich upokarzającego”9. Komparatysta i ukrainista Bogusław Bakuła sformułował 10 punktów teorii postkolonialnej w Polsce, według których naleŜałoby na nowo pisać historię pogranicza, czyli skupisk multikulturowych. Autor uwaŜa, Ŝe “to komparatystyka narzuca dziś nowe standardy metodologiczne i edukacyjne, demokratyzuje, uczy myślenia paralelnego i pozbawionego narodowego so- lipsyzmu. Nie zmienimy naszego, postsowieckiego świata, jeśli nadal bę- dziemy pozostawać w strefie skaŜenia ideologią kolonialną i w poczuciu nieufności, obawy wobec Innych — przestrzega uczony. — To minie, jeśli język, którym będziemy się porozumiewać, umoŜliwi autentyczny dialog”10. Analogicznie do polskich win, moŜna teŜ wskazać ukraińskie wobec Po- laków, jak: pomijanie, a nawet zgoda na wykluczanie wszelkiej polskiej tradycji we Lwowie w ukraińskich pracach literackich i naukowych. Jako przykład swoistego rewanŜu Ukraińców na Polakach, przywoływany wyŜej B. Bakuła podaje tezy ukrainisty z Harwardu George’a G. Grabowicza, który (cyt.) “ma za złe, iŜ Polacy w ogóle się interesują Lwowem, i Ŝe to 8 Bakuła B. Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki) // Teksty Drugie.— 2006.— № 6.— S. 27. 9 Ibidem. 10 Ibidem.— S. 32. 542 zainteresowanie jest tak głębokie, emocjonalne i, niestety, eliminujące z pola widzenia dzisiejszych gospodarzy”. Jeszcze bardziej oczywistość wyklu- czenia polskiej części historii Lwowa zaakcentowała miejscowa badaczka Stefania Andrusiw (cyt.): “Lwów ukraiński! Lwów nasz” — nie tylko dlatego, Ŝe my go tak nazywamy, Lwów nie jest polski i polskim nigdy nie będzie, bez względu na to, iŜ Polacy go na kaŜdym kroku sobie przyw- łaszczają!”11. Sytuowanie Polski i Polaków jako ciemięŜycieli narodu uk- raińskiego (przykładem moŜe być praca “Schidni kresy” pod znakom polś- koho orła autorstwa O. W. Własiuk, B. J. Sidoruk, W. M. Ciatko, wydanej w 2005 roku w Równem), takŜe bywa zadrą dla młodszego pokolenia uczonych polskich, którzy mają świadomość, jak było i przez swój świa- topogląd czynią wiele, by “naprawić szkodę”. Na koniec warto jeszcze raz powrócić do potrzeb współczesności. Chodzi o to, by wzajemnie zrozumieć sens nowych kierunków postępo- wania badawczego wokół historycznego i dzisiejszego Lwowa, miasta po- zostającego przez cały czas w kręgu zainteresowania jego obecnych gospo- darzy, jak i uczonych spoza Ukrainy, których przedstawiciele zostawili swoją cząstkę w tym miejscu Europy. Jak pisał Mieczysław Dąbrowski, “Współczesna wraŜliwość i świadomość niechętna jest jednoznacznym odczuciom, lubi podwójność, [gdyŜ] podwójność kreuje. Więc pojawiają się równocześnie głosy, które wszystkie te okoliczności waloryzują pozytywnie: mówi się na przykład, iŜ metafizyka historii była swego rodzaju oszustwem i wmówieniem, tzw. prawda historii jest względna i nigdy inna nie była, jej zapisywanie jest juŜ zawsze interpretacją (...), historia, podobnie jak inne dziedziny, podlega dzisiaj reinterpretacjom, poddawana jest ponownej lekturze w poszukiwaniu rzeczy i doświadczeń marginalizowanych przez oficjalną historię (...), spychanych na margines społecznego dyskursu (fe- minizm, mniejszości), zaś ryzyko przynaleŜy do Ŝelaznego repertuaru pojęć towarzyszących projektowi liberalnemu i wolnościowemu”12. UwaŜamy, Ŝe działania uczonych w naszych krajach, a zwłaszcza ostatnie inicjatywy międzynarodowe (konferencje, wspólne publikacje) zbliŜają nas do momentu, kiedy będziemy gotowi do obiektywnego “spisania” kultury Lwowa lat 1867–1945. Czy jednak jest moŜliwe powstanie choćby polsko- ukraińskiej platformy cyfrowej, o której była mowa wyŜej? I czy jest pot- rzebne takie multikulturowe spojrzenie na Lwów, respektujące udział w 11 Andrusiw S. Modus identycznosti: Lwiwśkyj tekst 30-ch rokiw XX st.— Lwiw, 2000.— S. 123. 12 Dąbrowski M. Ponowoczesna melancholia. Modelowanie rozumienia // Antrophos.— 2007.— № 8-9. 543 powstaniu i rozwoju miasta Polaków, Ukraińców, a takŜe przedstawicieli innych narodowości? Wydaje się, Ŝe jest to tak waŜne miejsce na mapach i w świadomości naszych narodów, Ŝe naleŜy uczynić wszystko, by zebrać to, co dla Lwowa zrobiliśmy najlepszego, by ubogacić to miejsce dla nas szczególne. Z naszych własnych doświadczeń wymiany myśli z ukraińskimi uczonymi wynika, Ŝe potrafimy odejść od stereotypowych sądów, umiemy wypracować wspólne stanowisko i respektować powagę faktów kulturowych o znaczeniu tak uniwersalnym, jak i bardzo lokalnym. Analiza spuścizny naukowej ostatnich lat polskich uczonych na temat szeroko rozumianej kultury Lwowa potwierdza, Ŝe coraz częściej odchodzą od utartego mitu o harmonijnie rozwijającym się wielokulturowym mieście, czyli od postrzegania Lwowa jako miasta wielokulturowego ze wskazaniem na centralną pozycję kultury polskiej. Od naszych ukraińskich kolegów oczekiwalibyśmy wyczerpujących op- racowań Ŝycia kulturalnego we Lwowie z ich punktu widzenia. Niezwykle interesujące byłoby spojrzenie na udział w kulturze lwowskiej „innych”, w tym Polaków, śydów. Warto dodać, ze w polskich opracowaniach ostatnich lat przybywa kontekstowych prac, ukazujących wkład innych narodów, bez gradacji, kto ma większe zasługi, bo to nie ma znaczenia. Nie jest to jeszcze standard w badaniach, ale taką właśnie postawę badawczą warto promować. Egzemplifikacją moŜe być zmiana, jaka w ostatnich latach dokonuje się w myśleniu polsko-ukraińskim, polsko-Ŝydowskim. Na przykładzie “kresów” świetnie to przeanalizował Władysław Panas, podkreślając, Ŝe w polskich badaniach nad tym zjawiskiem trwa proces rewindykacyjny o charakterze historyczno-kulturowym. Cytowany autor pisze: “MoŜna juŜ dzisiaj stwierdzić, Ŝe najoczywistszą nierzeczywistością, jaką ów dyskurs odkrył — i nadal odkrywa — jest zobaczenie w Rzeczypospolitej “ojczyzny nie tylko dla Polaków”13. Czy zatem są punkty wspólne dla narodowych (wyznaniowych) kultur, rozwijających się we Lwowie w latach monarchii austro-węgierskiej, w okresie międzywojennym w państwie polskim, w czasie II wojny światowej pod okupacją sowiecką, niemiecką? Czy uda nam się wspólnie rozpoznawać na nowo — i porównywać ze sobą — mikrokultury narodów, tworzących kulturę tego miasta? Mamy nadzieję, Ŝe pytania te nie pozostaną bez odpowiedzi. 13 Panas W. O pograniczu etnicznym w badaniach naukowych // Wiedza o literaturze i edukacja / Pod red. T. Michałowskiej.— Warszawa, 1995.— S. 605-613. 544 O POTRZEBIE WSPÓLNYCH BADAŃ NAD SYNTEZĄ KULTURY LWOWA (1867-1939, 1945), CZYLI W SPRAWIE TEMATYCZNEJ PLATFORMY CYFROWEJ Jolanta Dzieniakowska Akademia Świętokrzyska w Kielcach, doktor (Kielce) Barbara Gierszewska Akademia Świętokrzyska w Kielcach, profesor, doktor habilitowany (Kielce) Przedstawiono stan badań nad kulturą Lwowa 1867–1939. Chodzi o wydaw- nictwo (być moŜe równieŜ portal internetowy), które będzie respektowało dokonania kaŜdego narodu (wyznania) na tym polu i dąŜyło do łączenia faktów, efektów szczegółowych badań w kierunku uogólnień, w celu zaprezentowania jak najpełniej- szego obrazu kultury Lwowa w okresie wchodzenia miasta i jego mieszkańców we współczesność. Hasła kluczowe: kultura Lwowa, badania źródłoznawcze, naukowe, kulturalne, literaturne i artystyczne, Ŝycie Lwowa, projekty wydawnicze. ДО ПИТАННЯ ПРО НЕОБХІДНІСТЬ СПІЛЬНИХ ДОСЛІДЖЕНЬ СИНТЕЗУ КУЛЬТУРИ ЛЬВОВА (1867–1939, 1945), АБО ПРО ТЕМАТИЧНУ БАЗУ ДАНИХ Йоланта Дзєняковська Академія Свєнтокшиська в Кельцах, доктор (м. Кельце, Польща) Барбара Ґершевська Академія Свєнтокшиська в Кельцах, доктор габілітований (м. Кельце, Польща) Показано стан досліджень культури Львова 1867–1939 рр. Обґрунтовано доцільність створення видання (можливо також Інтернет- порталу), яке втілюватиме досягнення кожного народу у цій ділянці і прагну- тиме до співставлення фактів, ефектів детальних досліджень у напрямку узагаль- нення, з метою представлення якнайповнішої картини культури сучасного Львова. Ключові слова: культура Львова, джерелознавчі, наукові, культурні, літера- турні, мистецькі дослідження; життя Львова, видавничі проекти. 545 NECESSITY OF MUTUAL RESARCH OF L’VIV-LWÓW CULTURE (1867–1939, 1945) SYNTHESIS, OR ON THEMATIC DIGITAL PLATFORM Jolanta Dzieniakowska Świętokrzyska Akademy in Kielce, doctor (Kielce, Poland) Barbara Gierszewska Świętokrzyska Akademy in Kielce, professor, habilitated doctor (Kielce, Poland) The state of culture study of 1867–1939 L’viv-Lwów is presented. The necessity of creation of edition (possibly also web portal) which will respect achievements of each nation (religion) and will try to generalize facts, effects of detailed researches in order to present the most complete picture of culture of L’viv- Lwów and its citizens in the modern period. Keywords: L’viv-Lwów culture; source-study, scientific, cultural, literary, and art research; life of L’viv-Lwów, publishing projects. К ВОПРОСУ О НЕОБХОДИМОСТИ СОВМЕСТНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ СИНТЕЗА КУЛЬТУРЫ ЛЬВОВА (1867–1939, 1945), ИЛИ О ТЕМАТИЧЕСКОЙ БАЗЕ ДАННЫХ Иоланта Дзеняковская Академия Свентокшиская в Кельце, доктор (г. Кельце, Польша) Барбара Гершевская Академия Свентокшиская в Кельце, доктор габілітований (г. Кельце, Польша) Анализируется состояние исследований культуры Львова 1867–1939 гг. Обоснована целесообразность создания издания (возможно также Интернет- портала), которое будет воплощать достижения каждого народа на этом участке и стремиться к сопоставлению фактов, эффектов детальных исследований в на- правлении обобщения, с целью представления как можно полной картины куль- туры современного Львова. Ключевые слова: культура Львова, источниковедческие, научные, культурные, литературные, художественные исследования; жизнь Львова, издательские проекты.

O potrzebie wspólnych badań nad syntezą kultury Lwowa (1867-1939, 1945), czyli w sprawie tematycznej platformy cyfrowej

Institution

Similar Items