Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława

Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława

Аналізуються відомості Галицько-Волинського літопису та інших джерел, у яких висвітлюється активність представника галицьких боярських еліт першої половини XIII ст. у контексті притаманних для того часу взаємозв'язків між правителями та боярською верхівкою Галицької й Волинської земель....

Ausführliche Beschreibung

Gespeichert in:
Bibliographische Detailangaben
Datum:2011
1. Verfasser: Jusupović, A.
Format: Artikel
Sprache:Polish
Veröffentlicht: Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України 2011
Schriftenreihe:Княжа доба: історія і культура
Online Zugang:https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/178890
Tags: Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
Назва журналу:Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Zitieren:Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława / A. Jusupović // Княжа доба: історія і культура. — 2011. — Вип. 5. — С. 145-162. — Бібліогр.: 108 назв. — пол.

Institution

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
id nasplib_isofts_kiev_ua-123456789-178890
record_format dspace
spelling nasplib_isofts_kiev_ua-123456789-1788902025-02-10T00:38:32Z Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława Вплив галицького княжого оточення на "владу" в першій половині XIII ст. на прикладі Судислава The influence of the prince's entourage on the "authority” at the beginning of XIII th century: the case of Sudyslav Jusupović, A. Аналізуються відомості Галицько-Волинського літопису та інших джерел, у яких висвітлюється активність представника галицьких боярських еліт першої половини XIII ст. у контексті притаманних для того часу взаємозв'язків між правителями та боярською верхівкою Галицької й Волинської земель. The article revisits information from Galician-Volhynian Chronicle and other manuscripts that sheds light on the activities of Galician boyars' elite at the beginning of the XIII th century. The article analyzes this information in the context of the relations between the rulers and the boyars' leaders characteristic of the period in Galycia and Volhynia. 2011 Article Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława / A. Jusupović // Княжа доба: історія і культура. — 2011. — Вип. 5. — С. 145-162. — Бібліогр.: 108 назв. — пол. 2221-6294 https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/178890 pl Княжа доба: історія і культура application/pdf Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України
institution Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection DSpace DC
language Polish
description Аналізуються відомості Галицько-Волинського літопису та інших джерел, у яких висвітлюється активність представника галицьких боярських еліт першої половини XIII ст. у контексті притаманних для того часу взаємозв'язків між правителями та боярською верхівкою Галицької й Волинської земель.
format Article
author Jusupović, A.
spellingShingle Jusupović, A.
Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława
Княжа доба: історія і культура
author_facet Jusupović, A.
author_sort Jusupović, A.
title Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława
title_short Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława
title_full Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława
title_fullStr Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława
title_full_unstemmed Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława
title_sort wpływ halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie xiii wieku, na przykładzie sudysława
publisher Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України
publishDate 2011
url https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/178890
citation_txt Wpływ Halickiego otoczenia książęcego na "władzę" w pierwszej połowie XIII wieku, na przykładzie Sudysława / A. Jusupović // Княжа доба: історія і культура. — 2011. — Вип. 5. — С. 145-162. — Бібліогр.: 108 назв. — пол.
series Княжа доба: історія і культура
work_keys_str_mv AT jusupovica wpływhalickiegootoczeniaksiazecegonawładzewpierwszejpołowiexiiiwiekunaprzykładziesudysława
AT jusupovica vplivgalicʹkogoknâžogootočennânavladuvperšíipoloviníxiiistnaprikladísudislava
AT jusupovica theinfluenceoftheprincesentourageontheauthorityatthebeginningofxiiithcenturythecaseofsudyslav
first_indexed 2025-12-02T05:46:18Z
last_indexed 2025-12-02T05:46:18Z
_version_ 1850374229582675968
fulltext Adrian JUSUPOVIĆ WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ” W PIERWSZEJ POŁOWIE XIII WIEKU, NA PRZYKŁADZIE SUDYSŁAWA Kronika halicko-wołyńska, jak nie raz było podnoszone w literaturze prob- lemu, jest przekazem unikatowym. Już Nikołaj P. Daszkiewicz uważał ją za waż- ne źródło ponieważ “znajdują się w niej świadectwa osób żyjących w tamtych czasach. Niektórzy z nich, być może, brali nawet udział w opisywanych przez nich wydarzeniach. Byli wówczas blisko [księcia] Daniela [Romanowicza], cały czas z nim... Latopis ten nie składa się z suchych, oderwanych rocznych zapisów rozmaitych wydarzeń, lecz ma charakter jednolity”1. Poza tym słusznie zauwa- żył, źródła tego nie można porównać z żadnym innym latopisem, pod kątem szczegółowości zawartych w nim informacji. Co najważniejsze jednak badacze dziejów Rusi Halicko-Wołyńskiej są zgodni, że omawiany zabytek piśmien- niczy to źródło wiarygodne2. Pojawiające się na jej kartach postacie, głównie członkowie elity ruskich i krajów ościennych, znajdują potwierdzenie w innych źródłach – zarówno latopisarskich jak i z kręgu kultury łacińskiej. Jak podkre- ślił Włodzimierz Dworzaczek, “wartość dla badań genealogicznych będą miały przede wszystkim te [kroniki], które dotyczą wydarzeń współczesnych autoro- wi i charakterem swym zbliżają się do pamiętnika. Zawarte tam wiadomości były czerpane w znacznie większym stopniu z tego, co kronikarz sam widział lub słyszał od naocznych świadków, niż z tego co wziął ze źródeł pisanych”3. Należy jednak z dużą ostrożnością podchodzić do osądów i informacji podanych przez kronikarza. Dzieło, które pisał miało być kroniką dworską wychwalającą książąt z dynastii Romanowiczów4. To ich sukcesy przede 1 Mychaił Tichomirow (Тихомиров М. Н.  Развитие исторических знаний в Киев- ской Руси, феодально-раздробленной Руси и Росийском централизованном го- сударстве (X–XVII вв) // Очерки истории исторической науки в СССР. – Москва, 1955. – T. 1 – С. 63) udowadniał, że Kronika halicko-wołyńska – to świecki zabytek piś- mienniczy, o czym świadczą z jednej strony rzadkie i niesystematyczne informacje o ży- ciu miejscowej Cerkwi, z drugiej zaś częste wzmianki o książęcym dworze i związanych z nim zudzioch. 2 Literatura zob.: Jusupović A. Elity ziemi halickiej i włodzimierskiej w czasach Roma- nowiczów (1205–1269). Studium prozopo- graficzne. – Warszawa, 2011. – S. 17–30 / (mps., Biblioteka Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego). 3 Dworzaczek W. Genealogia. – Warszawa, 1959. – S. 54. 4 Por.: Котляр Н. Ф. Роман и Романовичи в исторической и поэтической традиции // “Древнейшие Государства Восточной Ев- ропы. Генеалогия как форма исторической памяти”. 2002. – Москва, 2004. – С. 115–120. 146 JUSUPOVIĆ Adrian wszystkim miały być uwydatnione, zaś opozycji bojarskiej zdeprecjonowane. Widoczną próbę manipulowania rzeczywistością (lub zwyczajną niewiedzą), spotykamy przy okazji Wołodysława Kormiliczicza. Kronika sugeruje, że bojarzyn ów zmarł w więzieniu węgierskim po tym jak został zdjęty z urzędu namiestnika węgierskiego w 1214 r. Tym czasem dokumenty donacyjne Andrzeja II dla Wołodysława wskazują, że Kormiliczicz nie trafił do więzienia i najprawdopodobniej zmarł około 1231–1232 r.5 Dyskusyjne również wydaje się podejście kronikarza do osób opozycyjnie nastawionych do rządów Romanowiczów. Do takich osób należy między innymi Sudysław. Sudysław mimo, że przez blisko 20 lat lawirował między dworami chcącymi opanować księstwo halickie i aktywnie uczestniczył w ich życiu politycznym oraz wpływał na kariery wielu bojarów, nie doczekał się całościowego opracowania6. Tymczasem należał on do osób dobrze poświadczonych źródłowo. W Kronice halicko-wołyńskiej wzmiankowany jest siedemnaście razy. Postać ta z racji swojej opozycyjnej działalności w stosunku do planów opanowania Halicza przez Daniela i Wasylka Romanowiczów, postrzegany był przez kronikarza i otoczenie synów Romana Mścisławowiczów, jako postać negatywna – jako “buntownik ziemi Ruskiej”. Naturalnie powyższy odbiór postawy Sudysława jest subiektywny, lecz nawet w nim przebija jego wybitna rola w życiu politycznym opisywanego regionu. Nim przejdziemy do głównych rozważań, należy rozwikłać pewne zagadnienie, wpływające w istotny sposób na identyfikacje Sudysława. Problematyczna mianowicie wydaje się jego filiacja. Część badaczy uważa, że był synem Bernarda7. Wniosek taki wysunęli na podstawie zapisu w Kronice halicko-wołyńskiej. W czasie wyprawy na Halicz w 1211 r. lub 1212 r. wojska polskie prowadził Sudysław Bernartowicz. Jak zostało przed laty 5 Codex diplomaticus et epistolaris Slova- ciae. Inde ab anno DCCCV usque ad anno MCCXXXV / Red. R. Marsina. – Bratislava, 1971. – T. 1. – Nr 229, 394. – S. 179–180, 281–282. Por.: Пашуто  В.  Т. Очерки по истории Галицко-Волынской Руси. – Мо- сква, 1950. – С. 141. Autor ten zauważył, że w 1218 r. “Ladislao Rutheni” którego powiązał z Wołodysławem Kormilicziczem, otrzymał winnice w Pagran od Andrzeja II. Myrosław Wołoszczuk wskazuje na jeszcze jeden dokument z r. 1232, z którego wnioskuje, że Wołodysław zmarl między 1231, a 1232 r. Czytamy w nim: “…quosdam homines de villa Pagran, in comitatu Nitriensi commorantes, olim tempore bone memorie Iohannis Strigoniensis archiepiscopi, mortuo Rutheno Ladislao…”. Zob.: Волощук  М. Володислав Кормильчич: Венгерская бытность 1214–1232 г. // Древняя Русь. – 2009. – № 3(37). – С. 19–20. 6 Problem indywidualizacji postaci oraz kierunek badań prozopograficznych opisałem w: Юсупович  A. Причинки до просопо- графії еліти Галицької і Володимирської земель (1205–1269). Проблеми індивідуа- лізації постатей // Записки Наукового то- вариства імені Шевченка (далі – ЗНТШ). – Львів, 2010. – T. 260, ч. 1. – С. 86–104. 7 Петрик А. М. До історії боярських ро- дів Кормильчичів, Доброславичів та Дядь- ковичів // Дрогобицький краєзнавчий збір- ник. – 2001. – Вип. 5. – C. 35–36; Його ж.  До історії боярства та боярських родів  Перемишльської землі // Дрогобицький краєзнавчий збірник. – 2002. – Вип. 6. – С. 111–112; Майоров А. В. Галицко-Волын- ская Русь. Очерки социально-политиче- ских отношений в домонгольский период. Князь, бояре и городская община. – Санкт- Петербург, 2001. – С. 635. Omówienie za- gadnienia zob.: Волощук М. М. До питання про етнічне та соціальне походження Су- дислава (Бернатовича?) // Думка. Прикар- патський Вісник НТШ. – 2008. – № 3(3) – С. 131 (tu literatura). 147WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ”… przekonująco udowodnione kronikarz prawdopodobnie pomylił litery “л” i “д” i zamiast Sulisław (był to kasztelan sandomierski8) napisał Sudysław9. Do tego zagadnienia powrócił ostatnio Myrosław Vołoščuk badacz z Iwanofrankiwska, który starał się udowodnić, że wielokrotnie wzmiankowane w Kronice halicko-wołyńskiej imię Sudysław jest tożsame z imieniem Sulisław oraz Subislaus. Obserwacja ta pozwoliła mu wyselekcjonować członka węgierskiej elity, zapisanego w dokumentach Arpadów jako Subislaus i utożsamić go z Sudysławem10. Założenie, na którym opiera się cała hipoteza posiada zasadniczy błąd, gdyż de facto mamy do czynienia z trzema różnymi imionami: Sudysławem (polski Sędzisław; łac. Sudizlauus, Sandislavo, Sandislao, Sudiszlaus, Sudizlaus, Zandyzlaum, Sandislaus, Sandoslao, Zodislavo11), Sulisławem (łac. Sulizlaus, Sulislaw, Sulislaus, Zulizlaus, Zulyzlaus12) oraz Sobiesławem (Subislau, Sobeslao, Sobezlaus, Zobezlawus, Sobezlao, Sobeslaus, Sobezlavo, Sobelislaus, Sobieslaus, Sobizlai, Sobozlavi13). W związku z powyższym należy odrzucić hipotezę Myrosława Vołoščuka i uznać, że w znanych nam dokumentach węgierskich nie zachowała się wzmianka o Sudysławie. Po raz pierwszy pojawia się Sudysław na kartach Latopisu Hipackiego pod rokiem 6716 (faktycznie lato 1211 r.14). Wówczas wraz z Wołodysławem Kormi- licziczem i Filipem uciekł na Węgry, aby uniknąć rzezi bojarów opozycyjnie nastawionych do rządów synów Igora Światosławowicza. Tam prosił króla An- drzeja II, by ten dał im Daniela Romanowicza na księcia Halicza “Król z wielką miłością posłał wojów w sile znacznej, wielkiego dworskiego Pota, powierzając mu dowództwo nad wszystkimi wojskami. Imiona będących z nim wojewo- dów to: pierwszy Piotr Turowicz, drugi Banko, trzeci Mika Brodaty, czwarty Łotocharot, piąty Mokjan, szósty Tibrec, siódmy Marcel, i wielu innych, o któ- rych nie sposób opowiedzieć i napisać”15. W wyprawie tej postać Sudysława została zmarginalizowana i przyćmiona przez Wołodysława Krormiliczicza. Pozwala to na przypuszczenie, że należał w tym czasie do stronników Kormi- liczicza, wspierających go w jego planach i działaniach. Wyprawa na Halicz zakończyła się pojmaniem Igorewiczów i osadzeniem na stolcu Daniela Romanowicza. Zapewne Wołodysław Kormiliczicz liczył na to, że wraz ze swoimi stronnikami będzie rządził w księstwie w imieniu 8 Urzędnicy dawnej Rzeczpospolitej XII– XVIII wieku. Spisy. – Wrocław etc., 1990. – T. 4: Urzędnicy Małopolscy XII–XV wieku.  Spisy / Pod red. A. Gąsiorowskiego. – S. 172, poz. 727. 9 Balzer O. Genealogia Piastów. – Kraków, 2005. – C. 475. 10 Волощук М. М. До питання... – С. 132– 138. 11 Por.: Słownik staropolskich nazw osobowych / Red. W. Taszycki. – Wrocław etc., 1977. – T. 5. – S. 34, 36. 12 Ibidem. – S. 250–252. 13 Ibidem. – S. 137–138. 14 Грушевський  М. Хронольогiя подїй галицько-волинської лїтописи // ЗНТШ. – 1901. – T. 41. – С. 10–11. 15 “король же с великою любовью посла воевъ в силe тяжцe и великого дворьско- го Пота. пороучивъ ему воеводьство надо всими воими имена же бъıвши воеводамъ с ним: первъıи Петръ Тоуровичь, вторъıи Банко, трети Мика Брадатъıи, четвертъıи Лотохаротъ, пятъıи Мокъянъ, шестъıи Тибрець, седмъı Мароцелъ и инии мно- зии ихже не мощно сказати и ни писати”: Ипатьевская летопись  // Полное собрание руських летописей (далі – ПСРЛ). – Санкт петербург, 1908. – Т. 2 – Стб. 724. 148 JUSUPOVIĆ Adrian nieletniego podówczas starszego syna Romana Mścisławowicza. Nadzieje te rozwiała księżna Maria16, która, zaraz po tym jak pojawiła się w mieście, za- garnęła władzę i zaczęła rządzić w imieniu swojego małoletniego syna Da- niela Romanowicza. Wdowa po Romanie Mścisławowiczu zjawiła się w Hali- czu, prawdopodobnie wraz z włodzimierskim otoczeniem, rozpoczynającym zapewne przejmować co bardziej intratne stanowiska. W zaistniałej sytuacji Wołodysław Kormiliczicz najprawdopodobniej wraz ze swoimi współpracow- nikami, czyli Sudysławem, Filipem, Jawołodem i Jaropełkiem doprowadzili do usunięcia pod koniec 1211 r. lub na początku 1212 r.17 księżnej Marii i jej otocze- nia. Zaczęli tym samym rządzić w imieniu Daniela Romanowicza kumulując przy tym wszystkie najważniejsze funkcje dworskie w swoich rękach, stając się de facto władcami księstwa halickiego. Zaistniała sytuacja doprowadziła do interwencji króla węgierskiego, Wołodysław Kormiliczicz został pochwycony i wywieziony na Węgry, Kro- nika halicko-wołyńska nie informuje nas jedynie co się stało z Filipem18. Do- wiadujemy się z kolei, że Sudysławowi pozwolono się wykupić: “Sudysław zaś na złoto się zamienił – inaczej mówiąc dał wiele złota, żeby się wyku- pić”19. Sudysław posiadał znaczne kontakty wśród elit węgierskich, swoją córkę wydał za wojewodę króla Andrzeja II – Filię20. Być może ocalił się przed więzieniem dzięki posiadanym wpływom. Prawdopodobnie na ewentualny wykup było stać także Wołodysława, nie pozwolono mu jednak na to, ze względów na niebezpieczeństwo jakie mógł stwarzać dla świeżo ustanowio- nej w Haliczu władzy. Wierni stronnicy Wołodysława (być może jego bracia)21 Jawołod i Jaropełk uda- li się do Peresopnicy do księcia Mścisława Jarosławowicza Niemego. Na miejscu 16 Hieronim Grala  udowadnia, że druga żona Romana Mścisławowicza, a matka Daniela i Wasylka Romanowiczów nosiła imię Maria: Grala H. Drugie małżeństwo Romana Mścisławowicza // Slavia Orientalis. – 1982. – R. 31. – Nr 3–4. – S. 124–125. Omówienie literatury zob. Dąbrowski  D. Genealogia Mścisławowiczów. Pierwsze pokolenia (do początku XIV wieku). – Kraków, 2008. –  S. 264–266. 17 Грушевський М. Хронольогiя... – С. 11– 12. Por.: Шараневичь И. Исторія Галицко- Володимирскои Руси. Отъ найдавнейшихъ временъ до року 1453. – Львовъ, 1863 – С. 72. 18 Możemy się tylko domyślać, że Filip zo- stał także wywieziony na Węgry i osadzony pod strażą podobnie jak Wołodysław Kormi- liczicz: Ипатьевская летопись. – Стб. 728. Por.: Шараневичь И. Исторія… – С. 73. 19 “Судислав же во злато пременися рек- ше много злата давъ избави”.: Ипатьевская летопись. – Стб. 728. Por.: Шараневичь И.  Исторія… – С. 73. 20 Pośrednio z przekazu, który dotyczy wy- darzeń 1221 r. (Грушевський М. Хронольо- гiя… – С. 17) dowiadujemy się, że Sudysław posiadał córkę. Czytamy w nim, że Filia zmobilizował Węgrów, bojarów halickich i “Sudysława teścia” (“Судислава цьтя”: Ипатьевская летопись. – Стб. 736) i Pola- ków, a następnie wyprawił się na Daniela Ro- manowicza. Z relacji tej wynika, że nieznana z imienia córka Sudysława została żoną woje- wody węgierskiego Filii. Małżeństwo to mia- ło zapewne wzmocnić pozycję Sudysława na dworze węgierskim i wśród miejscowych elit. 21 Литвинова А. Ф., Успенский Ф. Б. Вы- бор имении у русских князей в X–XVI вв. Династическая история  сквозь призму антропонимики. – Москва, 2006. – С. 69. Analizując przekazy dotyczące Wołodysła- wa, Jawołoda i Jaropełka, autorzy doszli do wniosku, że byli to bracia. Fakt zaś, że Jaro- pełk nosi imię typowe dla dynastii książęcej uznali, za podstawę do wysunięcia hipotezy, że Kormiliczicze mogli być spokrewnieni z dynastią książęcą. Jakkolwiek hipoteza o 149WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ”… przekonali peresopnickiego władcę, aby uderzył na Halicz22. Pierwsze uderzenie poszło na Busk, zaś ostrzeżona wdowa po księciu Romanie Mścisławowiczu i jej otoczenie opuścili Halicz. Ostatecznie miasto zostało zdobyte w 1212 r.23 Trudno oprzeć się wrażeniu, że akcja Jawołoda i Jaropełka miała pomóc Wołodysławowi. Pokazała ona pozycję Kormilicziczów w Haliczu, a w konsekwencji uświadomi- ła Arpadom, że poparcie Wołodysława jest bezcenne, jeżeli chcą utrzymać mia- sto i całe księstwo. Kormiliczicz może przebywać w więzieniu, ale posiada jeszcze znaczne wpływy w ziemi halickiej. Owa intryga wpłynęła zapewnie bezpośrednio na uwolnienie Wołodysława i zawarcie jakiegoś porozumienia między królem wę- gierskim a Kormilicziczem, której przejawem było postawienie tego ostatniego na czele wojsk mających wyprzeć Mścisława Jarosławowicza z księstwa halickiego24. Tymczasem Sudysław po wykupieniu się z niewoli węgierskiej najpewniej wsparł działania, jakie podjęli Jawołod i Jaropełk, mające na celu uwolnienia Wołodysława Kormiliczicza i odzyskanie wpływów w Haliczu. Za taką hipo- tezą przemawia przypuszczenie, iż trudno byłoby zająć miasto księciu Mścisła- wowi Jarosławowiczowi Niememu w 1212 r.25 bez pomocy miejscowych elit26. Porównując dzieje Wołodysława Kormiliczicza, Sudysława, Filipa, Jawołoda i Jaropełka trudno oprzeć się wrażeniu, że elity halickie prowadziły swoistego rodzaju grę o wpływy z władcami dążącymi do opanowania księstwa hali- ckiego, realizując przy tym własne interesy. Król węgierski widząc nieskuteczność swoich działań oraz zależność mię- dzy utrzymaniem wpływów w księstwie halickim, a poparciem miejscowych elit, na początku jesieni 1213 r.27 wypuścił Wołodysława Kormiliczicza i dał mu wojsko by ten opanował ziemię halicką i w jego imieniu sprawował nad nią rządy namiestnicze28. Po zdobyciu Halicza i objęciu urzędu przez Wołodysła- wa, Sudysław zapewne aktywnie go wspierał. Można się domyślać, że 1213 lub na początku 1214 r.29, gdy Leszek Biały wraz z koalicją książąt ruskich wypra- wił się na Halicz Sudysław stanął po stronie węgierskiego namiestnika30. W 1214 r.31 po umowie w Spiszu króla Andrzeja II z księciem Leszkiem Białym, na mocy której syn króla węgierskiego Koloman miał poślubić córkę pokrewieństwie Jawołoda, Jaropełka i Woło- dysława jest niezwykle prawdopodobna bio- rąc pod uwagę ich ścisłą współpracę, należy zaznaczyć, że przekaz na podstawie którego teza została wysunięta brzmi nastepująco “Володиславу же ведену бъıвшю во Угръı, Яволоду и Ярополку брату его бжавшю в Пересопьницю ко Мьстиславу” (Ипатьев- ская летопись. – Стб. 728). Użyte w nim słowo “брату” wskazuje na pierwszy stopień pokrewieństwa tylko i wyłącznie między Ja- wołodem a Jaropełkiem. 22 Ипатьевская летопись. – Стб. 728. 23 Грушевський М. Хронольогiя… – C. 12. 24 Za taką interpretacją przemawia kolejny przekaz dotyczący Jawołoda i Jaropełka. W czasie wyprawy księcia polskiego Leszka Białego i książąt ruskich, która miała miejsce w 1213 lub na początku 1214 r. (Грушевсь- кий М.  Хронольогiя… –  С. 13), bracia występują jako wojewodowie haliccy (Ипа- тьевская летопись. – Стб. 730). Jak wynika z narracji Kroniki halicko-wołyńskiej Wołodysław Kormiliczicz nakazał im aby bronili Halicza podczas gdy sam stanął do walki na otwartym polu. Ostatecznie wojska Kormiliczicza zostały rozbite nad rzeką Bóbrką przez księcia krakowskiego, jednak miasto nie zostało zdobyte. 25 Грушевський М. Хронольогiя... – C. 12. 26 Ипатьевская летопись. – Стб. 728. 27 Грушевський М. Хронольогiя… – C. 12. 28 Ипатьевская летопись. – Стб. 729. 29 Грушевський М. Хронольогiя… – C 13. 30 Ипатьевская летопись. – Стб. 729–730. 31 Грушевський М. Хронольогiя… – C. 13. 150 JUSUPOVIĆ Adrian księcia krakowskiego Salomeę i wspólnie mieli rządzić w Haliczu32, Sudysław nadal pozostał wierny Arpadom. Gdy w tym samym roku Andrzej II odwołał ze stanowiska Wołodysława Kormiliczicza, wówczas Sudysław, wraz z Bene- dyktem Łysym, wojewodą węgierskim33, objęli rządy namiestnicze, w imieniu nieletniego podówczas, zaledwie sześcioletniego Kolomana. Gdy pod koniec 1215 r. lub na początku 121634 doszło do konfliktu w wyni- ku, którego Andrzej II odebrał księciu krakowskiemu Przemyśl i Lubaczów35, wówczas Leszek Biały wysłał posłów do Nowogrodu po Mścisława Mścisła- wowicza Udatnego ze słowami: “Bratem mi jesteś. Pójdź i zasiądź w Haliczu”36. Mścisław po tych słowach niezwłocznie podążył do Halicza. Sudysław dowie- dziawszy się o wyprawie zorganizował wiec, na którym postanowiono we- zwać Daniela na pomoc. Romanowicz nie zdążył przyjechać na czas, dlatego też “Benedykt Łysy uciekł na Węgry z Sudysławem, a Mścisław Mścisławowicz [w 1217 r.37] zasiadł w Haliczu”38. Po zajęciu Halicza Mścisław Mścisławowicz umacniał swoje panowanie w ziemi halickiej i prawdopodobnie jeszcze w tym samym roku zajął Przemyśl39. Daniel Romanowicz nie rywalizował z nowym księciem halickim, lecz szu- kał u niego wsparcia w przygotowywanej wyprawie na księcia krakowskiego w celu odzyskania swojej ojcowizny. Gdy Mścisław Udatny odmówił, młodzi Romanowicze na własną rękę zorganizowali wyprawę, w wyniku której zajęli: Brześć, Ugrowsk, Wereszczyn, Stołpie, Kumów i przygraniczne ziemie40. W kolejnym roku Leszek Biały zorganizował wyprawę odwetową za- kończoną porażką41. Widząc, że posiada niewystarczające siły zwrócił się do króla węgierskiego o pomoc, rezygnując nawet z Przemyśla i Lubaczowa42. 32 Ипатьевская летопись. – Стб. 730–731. Por.: Котляр  Н.  Ф.  Дипломатия Южной Руси. – Санкт-Петербург, 2003. – С. 131– 132; Holly  K. Kňažná Salomea a uhorskj- poľské vzťahy v rokoch 1214–1241 // Histo- rický Časopis. – 2005. – Nr 53.1. – S. 6–10. W 2003 r. ukazała się praca zbiorowa po- święcona zjazdowi w Spiszu. Por.: Procház- ková N. Koloman Haličský na Spiši pred ro- kom 1241 // Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu. –  Wrocław, 2003. – S. 243–249; Klatý M. Uhri, Uhorsko a Spiš v haličskej kronikárskej tradícii. Kultúrno-an- tropologická analýza “Haličsko-volynského latopisu” // Terra Scepusiensis. – S. 251–268. 33 Być może jest to ta sama osoba, która była wspomniana pod rokiem 1205 i 1206. Zob.: Ипатьевская летопись. – Стб. 731–732. 34 Грушевський  М. Хронольогiя…. –  C. 13–14. 35 Por.: Holly  K. Kňažná Salomea… – S. 15. 36 “брать ми еси! Поиди и сяди в Гали- че”: Ипатьевская летопись. – Стб. 731. 37 Włodarski B. Polska i Ruś 1194–1340. –  Warszawa, 1966. – S. 68–73. 38 “Бенедиктъ Лъıсъı бeжа во Угръı со Суславомъ а Мьстиславъ седе в Галичи”: Ипатьевская летопись. – Стб. 732. Por.: Го- ловко  О.  Б. Галицький період діяльності князя Мстислава Мстиславича Удатного // Україна в Центрально-Східній Європі (з найдавніших часів до кінця XVIII ст.). – Київ, 2007. – Вип. 7. – С. 76. 39 Por.: Włodarski  B. Polska i Ruś… –  S. 71–73. 40 Ипатьевская летопись. – Стб. 732. 41 Там же. – Стб. 732–733. Por.: Holly K. Kňažná Salomea… – S. 15; Головко О. Б. Га- лицький період… – С. 80–81. 42 Leszek Biały miał powiedzieć: “не хочю части в Галичи”. Zob.: Ипатьевская летопись. – Стб. 732. Przemyśl i Lubaczów były częścią ziemi halickiej. Wcześniejsze wydarzenie także nie pozostawiają wątpliwości, że chodzi właśnie o te miasta. Andrzej II po wyprawie z 1214 r. dał Leszkowi Białemu Przemyśl i Lubaczów, które w kolejnym roku odebrał. Por.: Там же. – Стб. 731. 151WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ”… Andrzej II przyjął propozycję i w 1219 r.43 wysłał swoje wojska na Prze- myśl. Pod tym miastem doszło do połączenia obu wypraw – węgierskiej i polskiej – i po jego zdobyciu koalicja ruszyła w kierunku Gródka, który jak pisze autor Kroniki halicko-wołyńskiej: “odłączył się, ponieważ w nim byli lu- dzie Sudysława”44. Określenie “ludzie Sudysława” odnosi się do elity ziemi halickiej, która jak pokazały późniejsze wydarzenia była w stanie zorgani- zować pułki mające za zadanie wesprzeć dążenia Arpadów w opanowaniu księstwa halickiego. Dowiadujemy się między innymi o Wołodysławie Wit- kowiczu i Glebie Wasylewiczu45. Mścisław Mścisławowicz wysłał tymczasem swoich wojewodów Dymitra, Mirosława z Halicza i Michałka Glebowicza, aby spacyfikowali zbuntowa- ne miasto. Jednak w wyniku odsieczy węgiersko-polskiej zostali zmuszeni do wycofania się spod miasta. W czasie odwrotu został rozbity pułk dowodzony przez Michałka Glebowicza, a on sam został zabity46. Daniel Romanowicz na prośbę księcia Mścisława Mścisławowicza Udat- nego zamknął się w Haliczu, został zmuszony opuścić miasto z powodu niekorzystnego dla koalicji ruskiej przebiegu wydarzeń*. Gdy próbował się przedrzeć do Włodzimierza48 “dogonił go niewierny Wołodysław Witkowicz. Skierowawszy się na niego, ruszyli w pościg i zabrali mu konia”49. Mimo schwytania dowódcy, walki trwały całą noc, zostało wziętych wielu jeńców. Nad ranem przybył Gleb Wasylewicz, który miał wesprzeć Wołodysława Wit- kowicza. Prawdopodobnie widząc jego klęskę zawrócił pułk i zapewne przy- był do Sudysława i koalicji węgiersko-polskiej. Mimo sukcesu Daniela Romanowicza pod Tołmaczem* w ostatecznym rozrachunku Halicz został opanowany i zasiadł w nim Koloman. Jego wojewo- da Filia przystąpił do umacniania rządów węgierskich w królestwie halickim. Poczynania królewicza poza oddziałami Węgrów51 i Polaków wspierała część elity ziemi halickiej z Sudysławem, teściem Fili oraz “Łazarzem i z innymi 43 Грушевський  М. Хронольогiя… –  C. 15–16. Por.: Włodarski B. Polska i Ruś… – S. 68–73. 44 “Городокъ бо бe отложилъся бяхуть в немь людье Судиславли”: Ипатьевская летопись. – Стб. 733. Por.:. Головко О.  Б. Галицький період... – С. 81–82. 45 Ипатьевская летопись. – Стб. 734. 46 Там же. – Стб. 733. * Mścisław Mścisławowicz nie mógł się bić z wojskiem węgierskim. Zapewne pod- czas odwrotu, siły ruskie zostały znacznie osłabione. Wniosek ten potwierdza informa- cja o śmierci wojewody Michałka Glebo- wicza i rozbicia pułku prowadzonego przez niego. Książę w tej sytuacji wysłał Dymitra do Halicza by tam wraz z księciem Danielem Romanowiczem bronili miasta. 48 Fakt, że zmierzali do Włodzimierza potwierdza miejscowość, niedaleko której doszło do bitwy. Kronika halicko-wołyńska podaje, że był to Tołmacz (Ипатьевская летопись. – Стб. 734), położony na północ od Halicza i około 37 km od Dźwinogrodu. Por.: Słownik Geograficzny Królestwa Pol- skiego i innych krajów słowiańskich / Рod red. B. Chlebowskiego. – Warszawa, 1892. – Т. 12. – С. 366. 49 “угони и невeрнъıи Витовичь Володиславъ. Наворотившеся на нь и про- гнаша и коня от него отяша”: Ипатьевская летопись. – Стб. 734. * Po wygranej bitwie Daniel skierował się na południowy-wschód w kierunku Dniestru. 51 Dowiadujemy się o czterech wojewodach węgierskich: Iwanie Lekinie, Dymitrze, Bocie i Uzie – został zastrzelony w czasie bitwy w 1221 r.: Ипатьевская летопись. – Стб. 737. Por.: Грушевський  М. Хронольогiя… –  C. 17. 152 JUSUPOVIĆ Adrian bojarami [halickimi]”52. Sudysławowi nie udało się zgromadzić wokół siebie wszystkich bojarów halickich, część z nich jak podaje kronikarz “rozpierzchła się, ponieważ [Filia za bardzo – A. J.] zhardział”53. Zapewne Filia zaczął uła- twiać karierę urzędniczą ludziom z otoczenia swojego teścia Sudysława. Wszy- scy, będący poza wpływami Sudysława, musieli szukać szczęścia na innych dworach, albo stać się “klientami” zięcia Filii. Sytuacja ta pokazuje podziały jakie zachodziły wewnątrz elity oraz sym- patie jej członków. Dość oczywiste staje się stwierdzenie, że wraz ze zmianą władzy następowało też przesunięcie w ramach elity urzędniczej. Co za tym idzie aktywna dotychczas elita stawała się bierna, albo zmuszona była emi- grować. Ich majątek, rola i funkcja społeczne były zależne od władzy. Zmiana władcy mogła oznaczać dla nich degradację społeczną, nierzadko połączoną z majątkową. Podobną sytuację obserwujemy na przykładzie Kormilicziczów czy później u Żyrosława i Sudysława. Są to przykłady skrajne, gdyż wywodzili się oni z rodzin, które od co najmniej dwóch pokoleń tworzyły elitę, predys- tynowaną od chwili narodzin do wiodącej roli. Książę chcąc kontrolować to środowisko musiał z nimi współpracować, a nawet wybaczać “zdradę stanu”. Sudysław brał aktywny udział w walkach mających na celu podporządko- wanie ziemi halickiej władcy węgierskiemu. Walki te zakończyły się w 1221 r.54, kiedy wraz z Połowcami wziętymi od Kotjana* powrócił książę Mścisław Mści- sławowicz Udatny. Pokonał on wojska koalicji wegiersko-polsko-ruskiej56. W czasie walk pochwycony został Filia57. Sudysław zaś jak wynika z przekazu zamknął się w Haliczu. “Poszedł Mści- sław do Halicza i była bitwa u bram grodu. Obrońcy wdrapali się na sklepienie cerkwi, a niektórzy z nich wdrapali się dzięki linie, a konie ich zdobyto. Na cer- kwi zostało zbudowane miejsce obronne. Oni strzelali w mieszkańców i rzucali w nich kamieniami. Zaniemogli z pragnienia, gdyż nie było tam wody. Kiedy przyjechał Mścisław, oni poddali się i zostali ściągnięci z cerkwi. Daniel [Ro- manowicz] przyjechał z małą drużyną i z Demjanem tysięcznikiem, ale w tym czasie [kiedy te wydarzenia się rozgrywały] on nie przyjechał. Potem przyjechał Daniel do Mścisława [Mścisławowicza] i będzie radość wielka: Bóg ocalił ich od obcych. Wszyscy Lachowie i Węgrzy zostali zabici, a niektórzy wzięci do niewo- li, a inni uciekli, utonęli, albo zostali zabici przez smerdów, nikt spośród nich nie został ocalony – taka była łaska Boża dla ruskiej ziemi. Potem przyprowadzili Sudysława do Mścisława [Mścisławowicza], który nie uczynił jemu zła, lecz oka- zał miłość. Ten zaś objąwszy jego nogi, obiecał, że zostanie sługą jego. Mścisław uwierzył jego słowom, obdarzył go wielką czcią i dał jemu Dźwinogród”58. 52 “и Лозоря i инъı”: Ипатьевская лето- пись. – Стб. 736. 53 “ини разбeгошася загордe бо ся бe”: Ипатьевская летопись. – Стб. 736. 54 Грушевський  М. Хронольогiя… –  С. 17. * Kotjan był teściem księcia Mścisława Mścisławowicza Udatnego. 56 Gdy szala zwycięstwa przechyliła się na stronę węgiersko-polską, Aleksander Bełski odstąpił od księcia Mścisława Mścisławowi- cza i zaczął wspierać księcia Krakowskiego Leszka Białego: Ипатьевская летопись. – Стб. 736. 57 Ипатьевская летопись. – Стб. 737. 58 “Мьстиславу поиде к Галичю. Бившимъ же ся имъ о врата градная, и возбeгоша же на комары цeркoвныя, и ини 153WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ”… Mścisław z racji pozycji Sudysława nie mógł postąpić inaczej. Dając mu w zarząd Dźwinogród książę załatwiał dwie rzeczy. Po pierwsze nie mogąc zdegradować go społecznie, gdyż wypędzony z Halicza znalazłby spokojną przystań na Węgrzech i równocześnie dalej miałby wpływy w ziemi hali- ckiej, mógł mieć jego poczynania pod kontrolą. Po drugie dawał wyraźny sygnał grupie bojarów skupionych wokół Sudysława, że mogą liczyć na ła- skę i urzędy podczas jego rządów. Wierność Sudysława została wystawiona na próbę w czasie wyprawy kró- la Andrzeja II, posiłkowanego przez Polaków59 na Halicz pod koniec 1226 lub na początku 1227 r.60 Po zdobyciu Przemyśla koalicja skierowała się na Dźwino- gród, który zapewne zdobyła. Jak wynika z dalszej relacji, Sudysławowi udało się przedrzeć do księcia Mścisława Mścisłwowicza, a ten wysłał go z posel- stwem do księcia Daniela Romanowicza “z tymi słowami: “nie odstępuj ode mnie”. Temuż [Daniel] odparł: „Mam prawdę w sercu swoim”61. Pomoc udzie- lona przez Romanowiczów, jak i wcześniejsze sukcesy wojewody krzemienie- ckiego i Mścisława pod Dźwinogrodem62 znacznie osłabiły króla węgierskiego. W zaistniałej sytuacji swojej szansy dopatrywał się Sudysław i dlatego “prze- szkadzał jemu, ponieważ miał oszustwo na sercu i nie chciał śmierci króla, gdyż pokładał w nim wielkie nadzieję”63. Zapewne z powodu utraty przewagi militarnej król zdecydował się na uaktywnienie byłego sprzymierzeńca w oso- bie Sudysława. Mógł on liczyć na zaszczyty w przypadku opanowania Halicza przez króla. Obecnie zaś, torpedował działania Mścisława Mścisławowicza wspomagając tym samym Węgrów. Sudysław po wycofaniu się króla węgierskiego dalej wspierał jego działa- nia na rzecz opanowania Halicza. Potwierdzenie tego widać w wydarzeniach, które rozegrały się tuż po 1227 r. Sudysław wraz z Glebem Zeremeewiczem namówili księcia Mścisława Mścisławowicza, żeby nie przekazywał Halicza Danielowi Romanowiczowi, lecz królewiczowi Andrzejowi64. Dotychczasowa elita zapewne bała się, że oddanie miasta spowoduje odsunięcie jej od urzędów же ужи возвлачишася, а фарe ихъ поима- ша. Бe бо градъ створенъ на цeркви, онeм же стрeляющимъ и камение мещющимъ на гражаны. Изнемогахоу жажею водною, не бe бо воды в них. И приeхавшю же Мьстиславу и вдашася ему и сведени быша со цeркви. Данилови же приeхавшю в малe дружинe с Демьяномь тысячкымъ, не бe бо приeхалъ во время то. Потом же приeха Данилъ ко Мьстиславу и быcть радость велика, спaсъ Бoгу от инопленьникъ. Вси бо Угре, и Ляхове убьени быша, а инии яти быша, а инии бeгающе по землe истопоша, друзии же смерды избьени быша, и никому же утекши тако бо милocть от Бoга Роус- кои землe. Потом же приведоша Судислава ко Мьстиславу. Оному же не помыслившю о немь зла, но милocть ему показавшю. Он же обуимая нозe его, обeщася работe быти ему Мьстиславу же вeровавшю сло- весемь его. И чecтью великою почтивъ его и Звенигородъ дасть ему”: Ипатьевская ле- топись. – Стб. 737. 59 Z posiłkami został wysłany Pakosław Ипатьевская летопись. – Стб. 749. 60 Грушевський  М. Хронольогiя…  –  С. 19–20. 61 “рекыи: “не отступаи от мене”. Оному же рекшю: “имамъ правду во сeрдци сво- емь”: Ипатьевская летопись. – Стб. 749. 62 Ипатьевская летопись. – Стб. 749. 63 “же браняшеть ему, бe бо имeяшеть лесть во сeрдци своемь, не хотяше бо пагубы королеви, имeяше бо в немь на- дежу велику”: Ипатьевская летопись. – Стб. 749. 64 Ипатьевская летопись. – Стб. 750. 154 JUSUPOVIĆ Adrian przez bojarów włodzimierskich i tę część Haliczan, która “chciała Daniela i stąd odprawili [posłów]” do Daniela z informacja o planach księcia Mścisława65. Kolejna wzmianka opisuje wydarzenia końca 1228 r.66 Wówczas znajdu- jemy Sudysława na dworze królewicza Andrzeja, będącego w Haliczu. Fakt ten jedynie wzmacnia dotychczasowe wnioskowanie, potwierdzając, że we wcześniejszym okresie był bardzo aktywnym działaczem na rzecz interesów Arpadów. Kierował on “kampanią propagandową” wśród bojarów halickich na rzecz króla. Zapewne ściśle współpracował z Glebem Zeremeewiczem od momentu pojawienia się jego na dworze księcia Mścisława Mścisławowicza67. Pod koniec 1228 r. zebrała się koalicja książąt południoworuskich: Michał Wsiewołodowicz Czernihowski, na czele z Włodzimierzem Rurykowiczem68, do której dołączył także królewicz Andrzej oraz Połowcy. Daniel Romano- wicz na wieść o zbliżającej się koalicji udał się do Polaków po pomoc, a posła swojego Pawła posłał do Kotjana, który przekonał chana połowieckiego, by przeszedł na stronę Romanowiczów. Chan wycofał się z koalicji, a wracając do siebie spustoszył ziemię halicką69. Daniel i Wasylko Romanowicze tym czasem wraz z wojewodą Pakosławem, stojącym na czele posiłków lackich i Aleksandrem Wsiewołodowiczem księciem bełskim, udali się na Kijów70. “Po 65 “хотящимъ Данила, оттуду же посла- ша”: Ипатьевская летопись. – Стб. 750. 66 Грушевський,  М. Хронольогiя… –  C. 22. 67 Po raz pierwszy o Glebie Zeremeewi- czu dowiadujemy się w związku z wypad- kami jakie się rozegrały w 1213 lub 1214 r.: Ипатьевская летопись. – Стб. 729–730. Рor.: Грушевський  М. Хронольогiя… –  C. 13. Wówczas pełnił służbę na dworze księ- cia Mścisława Jarosławowicza Niemego. W 1217 r. Gleb Zeremeewicz pojawia się jako uczestnik walk o Halicz miedzy koalicją pol- sko-węgierską a ruską z Mścisławem Mścisła- wowiczem na czele, po stronie tego ostatniego. W czasie zmagań wraz z Danielem Roma- nowiczem przebywał w Haliczu (“Изииди из града! Данилъ же изииде с Дмитромъ тъıсячькъı и с Глебомъ Зеремеевичемь и со Мирославомъ изиидоша из града”: Ипатьевская летопись. – Стб. 734.). Być może Mścisław Jarosławowicz Niemy, który wspierał Romana Mścisławowicza, a teraz także jego starszego syna wysłał swojego wo- jewodę, by ten wspomógł militarnie młodego Romanowicza. Prawdopodobnie słowa kroni- karza – “Мьстиславъ бо бe со всими князьми Рускъıми” (Ипатьевская летопись. – Стб. 733) – odnoszą się między innymi do księcia peresopnickiego. Następnie Gleb Ze- remeewicz wzmiankowany jest w związku z wydarzeniami 1227 r. (por.: Грушевський М.,  Хронольогiя… – C. 19–20), już jako członek elity halickiej. Wówczas wraz z Sudysławem przekonał księcia Mścisława Mścisławowi- cza, by oddał Halicza nie Danielowi Roma- nowiczowi, lecz królewiczowi Andrzejowi synowi Andrzeja II: Ипатьевская летопись. – Стб. 750. Trudno określić czas kiedy niedaw- ny wojewoda peresopnicki przeszedł na służ- bę do księcia halickiego (Веселовский С. Б. Исследования по истории класса служных землевладельцев. – Москва, 1969. – С. 466– 469, uważa, że dwór wielkiego księcia składał się z miejscowych i przyjezdnych ludzi, któ- rzy wstępowali na służbę na podstawie swojej wcześniejszej reputacji. Właśnie dzięki niej zajmowali odpowiednie miejsce w dwor- skim porządku. Por.: Котляр  Н.  Ф.  Двор галицких Романовичей (XIII в.) // Древняя Русь – 2008. – № 1(31). – С. 62). Datą post quem  jest rok 1219, czyli walki o Halicz, a ante quem 1227 r. Prawdopodobnie Gleb Ze- remeewicz został zwerbowany po bitwie nad Kałką w 1223 r., kiedy to księciu Mścisławo- wi Mścisławowiczowi brakowało ludzi. 68 Por.: Dąbrowski  D. Włodzimierz Dymitr Rurykowicz i jego stosunki z Danielem Romanowiczem. Kartka z dziejów politycznych Rusi w 1 poł. XIII w // Фор- теця. Збірник заповідника “Тустань”. – Львів, 2009. – Т. 1: На пошану Михайла Рожка. – C. 76–77. 69 Ипатьевская летопись. – Стб. 753. Por.: Котляр Н. Ф. Дипломатия… – C 277. 70 Ипатьевская летопись. – Стб. 753–754. 155WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ”… drodze [do Kijowa] spotkali posłów od Włodzimierza i Michała: Wracisława Pietrowicza i Jerzego Toligieniewicza, którzy chcieli zawrzeć pokój. Pokój zo- stał zawarty i powrócili do Polski”71. Po tym jak książę Mścisław Mścisławowicz abdykował w końcu 1227 r.72 i przekazał Halicz królewiczowi Andrzejowi, nastąpił podział bojarów hali- ckich. Część przeszła na służbę do królewicza węgierskiego, a reszta pozostała wierna Mścisławowi. Po jego śmierci w 1228 r. nastąpiła dekompozycja dwo- ru. Co bardziej obrotni, jak na przykład Gleb Zeremeewicz i Sudysław73 bez problemu utrzymali swój status społeczny i urzędy, przechodząc na służbę do Andrzeja, pozostali np. Mirosław, czy Wołodysław zostali zmuszeni szukać nowego dworu74. Oczywistym wyborem w tej sytuacji staje się dom Roma- nowiczów, z którym bojarzy nieraz zetknęli się w czasie rządów Mścisława. Zapewne właśnie ta grupa w 1230 r.75 wysyłała poselstwo do księcia Daniela z informacją, że Halicz stanął przed nim otworem, gdyż zabrakło w nim Sudy- sława, który był w stanie skonsolidować wokół siebie znaczną liczbę bojarów halickich. Tym samym królewicz pozostał w grodzie otoczony bojarami, któ- rzy byli gotowi bez wystrzału wpuścić Romanowicza. By ten stan utrzymać Daniel wysłał swojego wojewodę Demjana na Ponizie na którym przebywał podówczas Sudysław76. Zapewne ten bojar halicki miał za zadanie spacyfiko- wać, przyłączyć i podporządkować ponownie Ponizie administracji Halicza*. 71 “Сретеша же посли от Володиме- ра и Михала и: Воротиславъ Петровичь, Юрьии Толигневичь, хотяще мира. Уми- ришася и Ляхове возворотишася въспять”: Ипатьевская летопись. – Стб. 754. 72 Грушевський М. Хронольогiя… – C. 21. 73 Mikołaj Daszkewicz (Дашкевич  Н.  П. Княженіе Даніла Галицкаго. По русскимъ ииностраннымъ известіямъ. – Кіевъ,  1873.  – С. 47) uważał, że Sudysław rządził wespół z królewiczem Andrzejem. On także tłumił wszelkie bunty. 74 Mirosława i Wołodysława w 1230 r. spo- tykamy jako zwolenników Romanowiczów. Zob.: Ипатьевская летопись. – Стб. 759. (Problem występowania dwóch Mirosławów zob. w: Jusupović A. Mirosław-piastun i Mi- rosław halicki w przekazach Kroniki halicko- wołyńskiej // Україна: культурна спадщина, національна свідомість, державність. – Львiв, 2011. – Вип. 20: Actes Testantibus. Ювілейний збірник на пошану Леонтія Войтовича. – С. 769–783; Його ж. Причин- ки до просопографії… – С. 86–104. 75 Грушевський М. Хронольогiя… – С. 23. 76 W 1230 r. Demjan uczestniczył w zor- ganizowanej naprędce wyprawie na Halicz. Gdy Wasylko Romanowicz pojechał z pia- stunem Mirosławem i innymi na wesele do Włodzimierza nad Klaźmą wówczas do Da- niela Romanowicza przybyło poselstwo od bojarów halickich, którzy doradzili synowi Romana, że jeżeli chce zdobyć Halicz, to na- stał najlepszy moment, gdyż “Князю же Да- нилови будущу во Оугровьсце, прислаша Галичане рекуще яко: “Соудиславъ шелъ есть во Понизье, а королевичь в Галичи осталъ. А поиди борже”: Ипатьевская ле- топись. – Стб. 758. Daniel nie czekając zebrał wojsko i podążył do Halicza, a De- mjana wysłał na Sudysława (Пашуто В.  Т. Очерки… – С. 211) błędnie podał, że Daniel Romanowicz przeciwko Sudysławowi wysłał wojewodę Mirosława, który mógł przeszko- dzić starszemu Romanowiczowi w zdobyciu miasta, w przypadku, gdyby udało mu się do niego przedostać. Zadanie wojewody było niezwykle istotne dla całej kampanii. Kronika halicko-wołyńska wprawdzie podaje, że Su- dysław nie oparł się Demjanowi, jednak samą wyprawę należy uznać za porażkę wojewody, gdyż Sudysław nie tylko się uratował, ale udało mu się przebić do oblężonego króle- wicza Andrzeja. Ostatecznie zamierzony cel wyprawy został zrealizowany, czyli Halicz został zdobyty i tym zapewne należy tłuma- czyć brak wyciągnięcia konsekwencji przez Daniela względem swojego wojewody. * Mścisław Mścisławowicz ostatni rok życia na Poniziu spędził. Zapewne po 156 JUSUPOVIĆ Adrian Sudysław uległ wojskom Demjana, jednak udało mu się uciec i przebić do Ha- licza, który był oblegany przez Daniela Romanowicza78. W czasie działań wojennych Daniel Romanowicz zajął dwór Sudysława, znajdujący się poza miastem, na tym samym brzegu co ono: „Daniel [Romano- wicz] zajął dwór Sudysława. Ile tam było wina, owoców, jedzenia, kopii, strzał – ciężko zliczyć! Potem kiedy Daniel spostrzegł, że jego ludzie upili się, nie chciał rozbijać obozu w pobliżu miasta lecz poszedł na drugą stronę Dniestru. Su- dysław tej nocy przybył do grodu; pochwyceni zostali ludzie z jego wojska i powiedzieli, że Sudysław jest już w Haliczu. Daniel zatrzymał się w Ugolnicach na brzegu Dniestru. Haliczanie i Węgrzy wyjechali na lód i strzelali. Gdy nastał wieczór, kiedy załamał się lód, rzeka wezbrała, podpalili most na Dniestrze – to zrobił bezbożny, zły Siemionko, przez rudość swą, podobny lisowi”79. Daniel Romanowicz jeszcze przed wyprawą rozesłał sługi po ziemi halic- kiej, aby sprowadzili jego popleczników. Po przybyciu Włodzimierza Ingwaro- wicza i Demjana wraz zwerbowanymi bojarami halickimi, wojska przeprawiły się przez rzekę. Miasto zostało zdobyte a królewicz wraz z Sudysławem po- chwyceni. Starszy Romanowicz wypuścił obydwu i odeskortował ich do Dnie- stru: “Z nim uszedł jeden Sudysław, w którego rzucali kamieniami krzycząc: “Precz z grodu, buntowniku ziemi!”80. Sytuacja ta pokazuje jak wysoką pozy- cję miał Sudysław na dworze węgierskim. Był on w końcu teściem wojewody Filii, który z pewnością wspierał jego działania. Jak możemy wnioskować z przekazu został on potraktowany jak wojewoda królewicza, którym zapew- ne był, a nie jak zwykły członek elity halickiej. Przypuszczenie to potwierdza jego wyprawa na Ponizie i wypuszczenie go wraz z królewiczem Andrzejem z niewoli Daniela Romanowicza. Na dworze węgierskim, zapewne był on trak- towany jako “ekspert” w sprawach księstwa halickiego. Warto przypomnieć w tym miejscu Wołodysława Kormiliczicza, który miał na tyle silną pozycję, że w czasie wyprawy Andrzeja II na Halicz w 1211 r. był w stanie przekonać miesz- kańców Przemyśla do poddania miasta. Wydaje się, że pozycja Sudysława była porównywalna, a może nawet mocniejsza. Prawdopodobnie posiadał on nie tylko dobra w ziemi halickiej, ale także mógł zostać obdarowany przez władcę z dynastii Arpadów dobrami na Węgrzech. Jeszcze w tym samym roku królewicz Andrzej i Sudysław przekonali An- drzeja II i jego syna Belę (późniejszego Belę IV), aby wyprawić się na Halicz: “Sudysław ciągle mówił: “Idźcie na Halicz i zdobądźcie ziemię ruską. Jeśli jego śmierci teren ten uniezalężnił się od administracji halickiej. 78 Ипатьевская летопись. – Стб. 758–759. 79 “Данилъ же взя дворъ Судиславль, якоже вино, и воща, и корма, и копии, и стрелъ пристраньно видити! Потом же Данилъ видивъ люди своя яко испили- ся. Не хоте стати вь города но иде на ину страну Днестра. Судиславу же тое ночи во- бегьшю во городъ. Яти бывше от вои его людие, и рекоша яко Судиславъ уже в Га- личи. Даниле стоаше Угльницехъ на березе Днестра. Выехавшимъ же Галичаномъ . и Угромъ и стреляшася на леду. Вечеру же бывшу и ледомъ воставшимъ и реце на- воднившися. Зажгоша мостъ на Днестре; безаконьныи лихыи Семьюнько подобныи лисици,черьмности ради”: Ипатьевская летопись. – Стб. 758–759. 80 “Изииде же с нимъ единъ Судиславъ, на ньм же метаху камение, рекуше „изии- ди из града мятежниче земли”: Ипатьев- ская летопись. – Стб. 759–760. 157WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ”… nie pójdziecie oni staną się silniejsi od nas”81. Na czele wyprawy stanął Bela. Źródło milczy o udziale Sudysława w kampanii halickiej, ale prawdopodob- nie uczestniczył w niej jako doradca i wojewoda. Przedsięwzięcie zakończyło się porażką. Nie dość, że nie udało się zdobyć Halicza, to jeszcze wojska Beli zdziesiątkowała zaraza. Demjan kontratakiem zmusił królewicza do odwrotu. Wojowie węgierscy ginęli z powodu choroby albo w czasie ucieczki82. Zdaje się, że ta wyprawa zniechęciła króla do dalszych kampanii mających na celu zdobycie Halicza. Sudysław jednak nie dawał za wygraną. Nieopano- wanie Halicza przez władcę węgierskiego w perspektywie ograniczałoby jego pozycję. Po pierwsze utraciłby swoje dobra w ziemi halickiej*. Po drugie zdawał sobie sprawę, że był potrzebny na dworze węgierskim póki były plany opa- nowania Halicza. Zaniechanie takowych mogło spowodować osłabienie jego pozycji. Po trzecie brak interwencji dawał czas księciu Danielowi Romanowi- czowi na podporządkowanie sobie Halicza i odciągnięcie od Sudysława części elity. Jak można wnioskować z wydarzeń w Wiszni 1230 lub 1231 r.84, starszy Romanowicz prowadził negocjacje z bojarami halickimi, aby przy współpracy z nimi rządzić nowymi nabytkami i być może, aby podzielić urzędy między nich a otoczeniem księcia. Poza tym pozostawała kwestia unormowania sto- sunków. Należy pamiętać, że część elit halickich wspierało rządy węgierskie w Haliczu, a niektórzy przez lata działali na szkodę Romanowiczów. Mogli oni czuć się niepewnie politycznie i ekonomicznie, gdyż nie wiedzieli jak postą- pi z nimi Daniel Romanowicz. W takiej sytuacji wystarczyła iskra w postaci plotki, lub zasianie wśród bojarów większej niepewności, aby doprowadzić do eskalacji konfliktu. Na czele takiej grupy stał między innymi Filip, który pod pretekstem rozmów zaprosił starszego Romanowicza do Wiszni85. W czasie 81 “Судиславу глще непрестаньно: “изeи- дете на Галичь, и приимете землю Рускую. Аще не поидеши укрtпятиcь”: Ипатьевская летопись. – Стб. 760. Por.: Дашкевич Н. П. Княженіе… – С. 46. 82 Ипатьевская летопись. – Стб. 760–761. * Prawdopodobnie gdyby Sudysław chciał powrócić do Halicza, Daniel Romanowicz przyjął by go i zwrócił zajętą ojcowiznę. W tym okresie pozycja starszego syna Romana była bardzo słaba, co pokazują opisywane wyżej wydarzenia. Książę halicki nie mógł sobie pozwolić na zaognianie sytuacji. Musiał pokazać, że każdy nawet największy zdrajca ma szansę na kontynuowanie kariery na jego dworze (najlepiej tą prawidłowość pokazuje spisek na życie Daniela Romanowicza; ksią- żę pojmał część intrygantów, ale publicznie im wybaczył, by w ten sposób przekonać innych do współpracy i dać sygnał, że do- tychczasowe poczynania bojarów halickich nie mają znaczenia; por. Molibogowiczów), co oczywiste najwyższe stanowiska zajęliby jego zaufani, czyli otoczenie włodzimierskie. Sudysław nie mógł liczyć, że zajmie równie prestiżową pozycję w strukturze urzędniczej co za czasów węgierskich rządów na tym te- renie. Dla niego byłaby to po prostu degrada- cja społeczno-polityczna. 84 Грушевський М. Хронольогiя… – С 23. 85 “Филипъ безбожныи зва князя Дани- ла во Вишьню”: Ипатьевская летопись. – Стб. 762. Najprawdopodobniej chodzi o Sądową Wisznię. Галицко-волынская лето- пись. Текст, комментарий, исследование / Под ред. Н. Ф. Котляра. – Санкт-Петербург, 2005. – С. 225. Por.: Ратич А. А. Древнерус- ские городища в Судовой Вишне // Тезисы докладов советской делегации на I Между- народпом конгрессе славянской археоло- гии – Москва, 1965. – С 39–41. Por.: Бе- ликова Т. В. Княжеская власть и боярство Юго-Западной Руси в XI начала XIII вв. – Ленинград, 1990. – С. 113 (mps, Ленин- градский ордена Ленина и ордена Трудо- вого Красного Знамени государственный университет имени А. А. Жданова, УДК 947.027). Można wnioskować z tego 158 JUSUPOVIĆ Adrian tego spotkania syn Romana Mścisławowicza miał być zamordowany. Plany spiskowców pokrzyżował Demjan, który wysłał posła Konstantego, aby ten ostrzegł księcia. Daniel powrócił do Halicza i przystąpił do likwidacji spisku86. Pikanterii sytuacji dodaje fakt uczestnictwa w intrydze kuzyna księcia halickiego, Aleksandra Wsiewołodowicza księcia bełskiego. Być może za całą intrygą stał Sudysław. Zapewne skontaktował się on z księciem bełskim87, obie- cując mu Halicz i niezbędne poparcie bojarstwa, którym faktycznie dyspono- wał. Hipotezę tą pośrednio potwierdza uczestnictwo w spisku Filipa, który przecież w pierwszej dekadzie XIII wieku ściśle współpracował z Sudysławem i Wołodysławem Kormilicziczem88. Kontakty te najprawdopodoniej nie zostały zerwane także później. Z Kroniki halicko-wołyńskiej możemy wnioskować, że do całego spisku poza Filipem Sudysław zwerbował także klan Molibogo- wiczów, Wołdrysa i Wołodysława Juriewicza89. Z kolei analizując wcześniejsze jego kontakty z dużą dozą prawdopodobieństwa do spiskowców można zali- czyć Gleba Zeremeewicza i Siemionka Rudego90. Aleksander Wsiewołodowicz był zapewne żywo zainteresowany opanowaniem Halicza. Dalszy przebieg wypadków, pozwala sądzić, że Sudysław wykorzystał w swoich planach am- bicję księcia i przy jego pomocy doprowadził do zaognienia sytuacji w zie- mi halickiej. Plan był majstersztykiem. Zarówno niepowodzenie spisku, jak i samo zabójstwo sprzyjało interesom Sudysława. Oba warianty powodowały zamieszanie na ziemi halickiej*. Ostatecznie wykrycie spisku wywołało po- płoch wśród uczestników zmowy i strach przed ewentualną zemstą księcia Daniela Romanowicza. Ukryli się oni wraz z Aleksandrem Wsiewołodowi- czem w Przemyślu. Miasto to z racji swego położenia było idealne. W razie porażki można było stąd uciec na Węgry. Gdy w 1231 r.92 zbliżała się wyprawa karna do Przemyśla książę bełski nie wytrzymał napięcia i uciekł na Węgry. Tam spotkał się z Sudysławem93. W źródle nie ma wzmianki o spotkaniu Aleksandra Wsiewołodowicza z królem fragmentu, że opisywany postać stała na czele bojarów halickich. Grupa ta zapewne pod pretekstem przeprowadzenia rokowań z nowym księciem halickim na temat “nowego porządku”, zaprosiła go do Wiszni. Opozycja dość starannie wybrała miejsce spotkania z Danielem. Wisznia zapewne była dobrami Filipa, położona na wschód od Przemyśla, niedaleko od dzisiejszego Lwowa wydawała się idealnym miejscem do negocjacji. W razie niepowodzenia przedsięwzięcia spiskowcy mogli schronić się w Przemyślu, mieście nie po raz pierwszy chroniącym opozycyjnie nastawionych bojarów i w razie czego uciec na Węgry. 86 Ипатьевская летопись. – Стб. 762–763. 87 Z analogiczną sytuacją spotykamy się w roku 1233 (por.: Грушевський  М. Хронольогiя… – С. 24), kiedy to Sudysław namówił księcia Aleksandra Wsiewołodo- wicza, aby ten odstąpił od Romanowiczów i przyłączył się do kampanii królewicza An- drzeja. W zamian miał otrzymać Halicz, być może i tym argumentem zachęcił Sudysław Aleksandra do przystąpienia do spisku, ma- jącego na celu zamordowanie Daniela Ro- manowicza. Zob.: Ипатьевская летопись. – Стб. 771. 88 Ипатьевская летопись. – Стб. 727. 89 Там же. – Стб. 762–764. 90 Por.: Ипатьевская летопись. – Стб. 748–750. * Zapewne gdyby drugi scenariusz zakoń- czył się sukcesem, Sudysław udałby się do władcy Węgier i powiedział, że są sprzyjające warunki do zajęcia Halicza. Jeżeli nie byłoby odzewu ze strony Arpadów przeszedł na służ- bę do Aleksandra Wsiewołodowicza. 92 Грушевський М. Хронольогiя… – С. 23. 93 Ипатьевская летопись. – Стб. 764. 159WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ”… węgierskim, co pozwala sądzić, że Sudysław albo działał na własną rękę nie in- formując władcy Węgier, albo za jego cichym przyzwoleniem. Przybycie księcia ruskiego uwiarygodniało chaos panujący w Haliczu. Sudysław zapewne udał się do Andrzeja II i poinformował go o sprzyjających warunkach dla opanowa- nia Halicza. Król węgierski pospiesznie zorganizował kampanię, a księciu beł- skiemu nie pozostawało nic innego jak przyłączyć się do działań. Na zdobycie Halicza nie miał szans, a na domiar złego utracił również Bełz94. Potrzebował w tej sytuacji silnego protektora jakim był władca węgierski. Kampania 1232 r. zakończyła się zwycięstwem wojsk dowodzonych przez Arpadów. W marcu 1233 r.95 królewicz Andrzej zorganizował kolejną wyprawę prze- ciwko Danielowi Romanowiczowi. Towarzyszył mu książę Aleksander Wsie- wołodowicz, Gleb Zeremeewicz i Sudysław96. Cała trójka ruskich towarzyszy walczyła obecnie o swój byt: Aleksander o pełne uniezależnienie się i odbi- cie Bełza, Gleb Zeremeewicz i Sudysław o odzyskanie wpływów w Haliczu i utracone dobra. Sudysław we wzmiankowanym przekazie prowadził pułki węgierskie, jako wojewoda królewski, przeciwko Danielowi Romanowiczowi. Bitwa, która miała miejsce pod Szumskiem, mimo, że pozostała nierozstrzyg- nięta, zmusiła oddziały węgierskie do wycofania się w kierunku Halicza97. W tym samym roku odbyła się kolejna wyprawa: “Królewicz i Sudy- sław posłali Dyjanisza na Daniela Romanowicza. Daniel zaś udał się do Kijowa i sprowadził stamtąd Połowców i Izjasława przeciw nim; Daniel z Izjasławem [Włodzimierzowiczem] i Włodzimierzem [Rurykowiczem] w cerkwi przysięgli jeden drugiemu. Wyruszyli oni przeciwko Dyjaniszowi. Izjasław złamał umowę, gdyż rozkazał grabić ziemię Daniela. On zdobył Tychom i powrócił do siebie, a Włodzimierz z Danielem i Kotjanem zostali sami”98. Przekaz ten ponownie potwierdza, że Sudysław należał do osób, które miały największy wpływ na politykę węgierską w Haliczu i, że króle- wicz konsultował z Sudysławem wszelkie przedsięwzięcia. Kronikarz czy- ni go współdecydentem. Daniela Romanowicza przygotowującego obronę swoich ziem przed wy- prawą króla węgierskiego wspierał również Izjasław Włodzimierzowicz, który być może za sprawą Sudysława zdradził go. Izjasław, aby nie pozostać strat- nym, najechał ziemię Daniela i powrócił do Nowogródka. Sytuacja wydaje się analogiczną do tej z końca roku 1228 r., lub początku 1229 r.99, kiedy to Paweł doprowadził do wycofania się z kampanii przeciwko księciu Danielowi chana połowieckiego Kotjana, który nie tylko opuścił grono agresorów, ale spusto- szył także ziemię halicką100. 94 Там же. – Стб. 763. 95 Грушевський М. Хронольогiя… – C. 24. 96 Ипатьевская летопись. – Стб. 767–768. W wyprawie uczestniczyli także książęta bołochowscy. 97 Ипатьевская летопись. – Стб. 769. 98 “Kоролевичь же и Судиславъ выведе Дьяниша на Данила. Данилъ же eха Кыеву, и приведе Половцe и Изяслава противоу имъ. И со Изяславом водися у бжницю, и со Володимеромъ . придоста противу Да- нилу. Изяславъ же льсть створи и вeлe во- евати землю Данилову. И взяша Тихомль и возвратишася оставьшуся Володимеру с Даниломъ и Котяневи”: Ипатьевская лето- пись. – Стб. 770. 99 Грушевський М. Хронольогiя... – C. 22. 100 Ипатьевская летопись… – Стб. 753. 160 JUSUPOVIĆ Adrian Kolejna wzmianka o Sudysławie dotyczy wydarzeń z końca 1233 r.101 Wówczas Romanowicze wraz z kuzynem Aleksandrem Wsiewołodowiczem wyprawili się na Halicz. Na miejscu przywitała ich “dostojniejsza część Ha- liczan”102. W mieście w dziewięciotygodniowym oblężeniu został Sudysław, królewicz węgierski i Dyjanisz. “Sudysław zaś posłał [posła] z oszukańczymi słowami do Aleksandra: “Oddam tobie Halicz tylko odstąp od swojego brata. Ten odstąpił precz”103. Daniel i Wasylko Romanowicze w zaistniałej sytuacji wycofali się spod Halicza i powrócili do Włodzimierza. Sytuacja ta po raz ko- lejny pokazuje, jak duże wpływy w ziemi halickiej posiadał Sudysław. Przypuszczam, że jego współpraca z Arpadami skończyła się wraz ze śmiercią Andrzeja w roku 1234. Jak podaje Kronika halicko-wołyńska uciekł na Węgry104. Zaraz przed tą informacją dowiadujemy się, że Haliczanie wysłali Siemionka Rudego do księcia Daniela Romanowicza. W tej konkretnej sytuacji pod słowem “Haliczanie” znajduje się określenie bojarów sprzyjających rządom węgierskim w Haliczu. Jak wynika z dalszego przekazu misja zakończyła się sukcesem i dotychczasowi bojarzy opozycyjnie nastawieni do rządów Daniela Romanowicza są wzmiankowani jako dworzanie starszego syna Romana Mści- sławowicza105. Być może Siemionko Rudy prosił o łaskę także dla Sudysława106. Jak wynika z analiz Sudysław należał do członków elity halickiej. Z relacji kronikarza możemy wnioskować, że pochodził z Halicza, niedaleko, którego posiadał swój dwór i zapewne również dobra. Dzięki wydaniu swojej córki za wojewodę węgierskiego posiadał kontakty na dworze Arpadów. Z omó- wionych wzmianek wynika, że prawdopodobnie utrzymywał stosunki z bo- jarstwem południowych udzielnych księstw ruskich. Liczba przekazów jego dotyczących jednoznacznie wskazuje, że była to postać wybijająca się spośród elity halickiej. Można przypuszczać, że posiadał charyzmę i inteligencję, któ- ra czyniła z niego znakomitego sprzymierzeńca. Zalety te dostrzegł zarówno dwór Arpadów z którym współpracował przez większość latopisarsko po- świadczonej działalności, jak i książę Mścisław Mścisławowicz Udatny. *** Zebrane w niniejszej pracy dane umożliwiają częściowe odtworzenie wzajemnych powiązań i zależności między bojarami a władcami, tak z ziemi 101 Грушевський М. Хронольогiя… – C. 24. 102 “болшаа половина Галича”: Ипатьев- ская летопись. – Стб. 771. 103 “Судиславъ же лестью посла ко Алек- сандрови, река: “дамъ тобe Галичь поиди от брата”. Он же поиде прочь”: Ипатьев- ская летопись. – Стб. 771. 104 Ипатьевская летопись. – Стб. 771. 105 Jedną z takich osób jest Gleb Zere- meewicz, którego Daniel Romanowicz w 1234/1235 r. wysłał na pomoc księciu Włodzi- mierzowi Rurykowiczowi do Włodzimierza. Zob.: Ипатьевская летопись. – Стб. 772. 106 Po śmierci królewicza Andrzeja bojarzy haliccy wpadli w popłoch, doszło do wewnętrznego rozbicia popleczników rządów Arpadów w księstwie halickim. Sudysław uciekł na Węgry, zaś “послаша Галичанe по Данила Чермьного Семьюнька”: Ипатьев- ская летопись. – Стб. 771. Fakt, że Siemionko reprezentował niegdysiejszych stronników Sudysława potwierdza dalszy przekaz kroniki dotyczący wydarzeń 1234/1235 r., w którym czytamy, że Daniel Romanowicz na pomoc księciu Włodzimierzowi Rurykowiczowi do Włodzimierza wysłał Gleba Zeremeewicza: Там же. – Стб. 772. Do niedawna był to bojar aktywnie wspierającego działania węgierskie na rzecz odzyskania Halicza. 161WPŁYW HALICKIEGO OTOCZENIA KSIĄŻĘCEGO NA “WŁADZĘ”… halickiej jak i włodzimierskiej. Jawi się nam wówczas obraz, w którym prze- ciwwagą dla księcia były osoby zakorzenione w miejscowym społeczeństwie, działające na korzyść wspólnoty i obdarzone jej poparciem. Dysponowały one nie tylko majątkiem, ale także wpływem na kreowanie karier mniej znaczą- cych bojarów. Czynniki te przekładały się na ich zaplecze i możliwości poli- tyczne. Owe postacie ze względu na oddziaływanie społeczne były kluczowy- mi sojusznikami dla władców chcących opanować księstwo. Sudysław jest tego najlepszym przykładem. O jego poparcie w zajęciu ziemi halickiej zabiegali zarówno suwereni ruscy jak i węgierscy. Do grona jego popleczników nale- ży zaliczyć: Filipa, Wołodysława Witkowicza, Gleba Wasilewicza, Iwora Moli- bożicza, Molibogowiczów, Wołdrysa, Jańca być może Klimiąta z Gołych Gór i Nezdiła (męża Nezdiłowej). Sudysław dzięki swojemu zięciowi – wojewodzie węgierskiemu Filii – posiadał znaczne wpływy na dworze Arpadów. Tak szero- kie poparcie pozwalało mu na przeprowadzanie szeroko zakrojonych działań politycznych oraz nierzadko na lawirowanie między władcami. Gdy Sudysław po śmierci królewicza Andrzeja wycofał się z aktywnej działalności dominu- jącą rolę w społeczeństwie odgrywał Grzegorz Wasylewicz oraz Dobrosław Sudicz. Z tym ostatnim współpracował między innymi Iwor Molibożicz, Łazor Domażirec oraz Zbysław Stanisławowicz. O zapleczu wielu członków elit nie mamy żadnych informacji, jednak narracja kroniki nie pozostawia żadnych wątpliwości, że ich pozycja w społeczeństwie była znaczna. Można wymienić jako przykład takie osoby jak: Demjan, Żyrosław [halicki], Wołodysław Jurie- wicz i wielu innych. Należy pamiętać, że mimo wszystko kronikarz opisuje środowisko, z którym miał styczność na co dzień i z którego być może sam się wywodził. Choć czasami jego relacje dla celów panegirycznych dyskredytują poszczególnych członków elit*, to jednak odzwierciedlają rzeczywiste układy, procedury oraz powiązania107. Dotychczasowe syntezy opisujące dzieje społeczeństwa halickiego oraz włodzimierskiego nierzadko formułują tezy w oparciu o działalność jedynie * Jak choćby w przypadku Wołodysława Kormiliczicza czy też Dobrosława Sudicza, 107 Kronika halicko-wołyńska uzupełnia również dzieje polskich XIII wiecznych elit urzędniczych, jak choćby Sięgniewa (1252– 1255 – kasztelan lubelski; 1255–1264 – kasztelan sandomierski: Urzędnicy Mało- polscy… – S. 138, 220, nr 515 i 965), Sąda syna Dobiesława wojewody sandomierskiego (іbidem. – S. 220, nr. 963), kasztelana san- domierskiego Sulisława (іbidem. – S. 172, nr 727). i wielu innych. W przypadku tego ostatniego dzięki Kronice halicko-wołyńskiej dowiadujemy się, że był synem Bernarda (Ипатьевская летопись. – Стб. 725; рor.: Balzer O. Genealogia Piastów.  – S. 475). Z analogiczną sytuacją spotykamy się w przy- padku osób pełniących służbę na dworze węgierskim. Ponad to trzeba podkreślić, że paradoksalnie biogramy jednoznacznie wska- zują ciążenie elit halickich w kierunku Arpa- dów. Zaprezentowane życiorysy (w pracy: Jusupović A. Elity…) nie pozwalają na wska- zanie nawet jednej osoby, która wspierałaby politykę polską na terenie księstw halickiego i włodzimierskiego. Tłumaczyć to należy za- pewne tym, że dwory małopolski i mazowie- cki zainteresowane były poszerzeniem tery- torium o przygraniczne miejscowości. Poza tym nie były w stanie rywalizować o wpływy w księstwie halickim z Węgrami. Owszem dwór krakowski zawierał sojusze z Arpada- mi, jednak celem nie było opanowanie całej ziemi halickiej, lecz co najwyżej przesunięcie granicy nieznacznie na wschód. Szczególnie zależało władcom Krakowa w pierwszej po- łowie XIII w. na Przemyślu. 162 JUSUPOVIĆ Adrian 108 Беликова Т. В. Княжеская власть… – C. 56–57. najważniejszych postaci, które wywarły największy wpływ na dzieje oma- wianego terenu, ignorując ich zaplecze polityczne. Nierzadko to właśnie ono odgrywało najważniejszą rolę w historii. Sudysław miałby zapewne kłopoty ze zdobyciem w 1232 r. Jarosławia, gdyby nie działania Nezdiłowej. Planowa- nie zaś zamachu na Daniela Romanowicza w 1230 r. lub na początku 1231 r. nie byłoby możliwe bez zaangażowania Molibogowiczów. Należy pamiętać, że każda jednostka ożywia grupę i nadaje jej bardziej realistyczny obraz, po- zwalając na jej precyzyjniejsze scharakteryzowanie. Nawet szczątkowa wiedza może okazać się pomocna podczas próby zrekonstruowania sposobu myślenia członka elity, jego światopoglądu, możliwości kariery oraz wpływu na bieżące sprawy polityczne. Opisana postawa Sudysława jedynie potwierdza teza Tat- jany Bielikowej, że “w arsenale halickich bojarów i społeczeństwa znajdowa- ły się te same środki nacisku na księcia, co w innych ruskich ziemiach. Jedni częściej z nich korzystają, drudzy zaś niezmiernie rzadko”108. Owa obserwacja, uwzględniona w metodyczno-badawczych założeniach, powinna determino- wać studia nad elitami ruskimi. Варшавський університет

Ähnliche Einträge