Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е.

Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е.

Збережено в:
Бібліографічні деталі
Дата:2003
Автор: Одрін, О.
Формат: Стаття
Мова:Ukrainian
Опубліковано: Інститут історії України НАН України 2003
Назва видання:Україна в Центрально-Східній Європі: Студії з іcторії ХIV-ХVIII ст.
Теми:
Історія
Онлайн доступ:https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/61640
Теги: Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
Назва журналу:Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Цитувати:Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е. / О. Одрін // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2003. — Вип. 3. — С. 15-34. — Бібліогр.: 87 назв. — укр.

Репозитарії

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
id nasplib_isofts_kiev_ua-123456789-61640
record_format dspace
spelling nasplib_isofts_kiev_ua-123456789-616402025-02-10T01:32:50Z Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е. Одрін, О. Історія 2003 Article Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е. / О. Одрін // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2003. — Вип. 3. — С. 15-34. — Бібліогр.: 87 назв. — укр. XXXX-0035 https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/61640 uk Україна в Центрально-Східній Європі: Студії з іcторії ХIV-ХVIII ст. application/pdf Інститут історії України НАН України
institution Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection DSpace DC
language Ukrainian
topic Історія
Історія
spellingShingle Історія
Історія
Одрін, О.
Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е.
Україна в Центрально-Східній Європі: Студії з іcторії ХIV-ХVIII ст.
format Article
author Одрін, О.
author_facet Одрін, О.
author_sort Одрін, О.
title Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е.
title_short Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е.
title_full Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е.
title_fullStr Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е.
title_full_unstemmed Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е.
title_sort виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в ольвії у vi–iv ст. до н. е.
publisher Інститут історії України НАН України
publishDate 2003
topic_facet Історія
url https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/61640
citation_txt Виробництво вовни і вовняних виробів та торгівля ними в Ольвії у VI–IV ст. до н. е. / О. Одрін // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2003. — Вип. 3. — С. 15-34. — Бібліогр.: 87 назв. — укр.
series Україна в Центрально-Східній Європі: Студії з іcторії ХIV-ХVIII ст.
work_keys_str_mv AT odríno virobnictvovovniívovnânihvirobívtatorgívlânimivolʹvííuviivstdone
first_indexed 2025-12-02T12:12:26Z
last_indexed 2025-12-02T12:12:26Z
_version_ 1850398523167604736
fulltext ². ²ÑÒÎÐ²ß Îëåêñàíäð Îäð³í Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ ó VI-IV ñò. äî í. å. Âèðîá íèö òâî âîâ íÿ íèõ òêà íèí çàâæäè â³ä³ãðà âàëî âàæ ëèâó ðîëü â åêî - íîì³ö³ ñòà ðî äàâ íüî¿ Ãðåö³¿, îñê³ëüêè á³ëüøà ÷àñ òèíà ãðåöü êîãî îäÿãó âèðîá ëÿ ëàñÿ ñàìå ç îâå ÷î¿ âîâíè. Îñîá ëèâî ðîç âè íó òèì öå ðåìåñëî áóëî ó ñõ³äíîã ðåöü êîìó ðåã³îí³, çîê ðåìà, ó ̳ëåò³ – ìåò ðî ïî볿 á³ëüøîñò³ ãðåöü êèõ àïîéê³é ϳâí³÷íîãî Ïðè ÷îð íî ìîð’ÿ1. ßñêðà âèì ï³äòâåð äæåí íÿì âèñî êîãî ðîç âèòêó òêàö òâà ó çàçíà ÷å íîìó ðåã³îí³ º òîé ôàêò, ùî íàâ³òü äåêîð ñõ³äíîã ðåöü êî¿ êåðàì³êè áóâ çàïî çè ÷å íèé ç îç äîá ëåííÿ òåê ñòèëü íèõ âèðîá³â2.  óñ³ ÷àñè òêà íèíè çàé ìàëè îäíå ç ÷³ëüíèõ ì³ñöü â àñîð òè ìåíò³ òîâàð³â äëÿ ì³æíà ðîä íî¿ òîðã³âë³. Äëÿ ³ëþñ òðàö³¿ ìîæíà íàâåñòè òàêèé ôàêò. Ñåðåä òîâàð³â, ÿê³ ïîñòà ÷àëè ãåíó åçüê³ êîëîí³¿ ϳâí³÷íîãî Ïðè ÷îð íî ìîð’ÿ ñâî¿ì ïàð òíå ðàì, ÿê êî÷î âèì, òàê ³ îñ³ëèì, òêà íèíè çíà õî äè ëèñü íà ïåð øîìó ì³ñö³, ùî ÿñêðàâî çàñâ³ä÷óºòüñÿ ïèñåì íèìè äæå ðå ëàìè3. Ïðîòå íå âñ³ ïåð³îäè ³ñòî𳿠ïðè ÷îð íî ìî ðñüêî¿ òîðã³âë³ äîáðå çàáåç ïå ÷åí³ ïèñåì íèìè äæå ðå ëàìè, ÷åðåç ùî ñòî ñîâíî äåÿ êèõ â³äð³çê³â ÷àñó öåé ïðî öåñ äîñë³äæåíî ëèøå ôðàã ìåí òàðíî. Àíòè÷íîìó ïåð³îäó ³ñòî𳿠ïðè ÷îð íî ìî ðñüêî¿ òîðã³âë³, ³ çîê ðåìà, VI-IV ñò. äî í. å., íà ÿê³ ïðè ïàâ ðîçêâ³ò òîðã³âë³ åëë³í³â ç íàñå ëåí íÿì ë³ñîñòå ïî âèõ òà ñòå ïî âèõ ðàéîí³â, ó öüîìó â³äíî øåíí³ íå ïîùàñ òèëî. ² ïèñåìí³, ³ àðõå î - ëîã³÷í³ äæå ðåëà, ùî ì³ñòÿòü äàí³, ÿê³ á âèñâ³òëþ âàëè ïðî öåñè âèðîá íèö òâà âîâíè ó ïîë³ñàõ ϳâí³÷íîãî Ïðè ÷îð íî ìîð’ÿ òà òîðã³âë³ ö³ºþ ñèðî âè íîþ ³ âèðî áàìè ç íå¿, º äóæå îáìå æå íèìè. Öå ÷àñòî ïðè çâî äèëî äî íåäîîö³íêè òîðã³âë³ òêà íè íàìè ó çîâí³øíüî å êî íîì³÷í³é ä³ÿëü íîñò³ àíòè÷ íèõ äåð æàâ ϳâí³÷íîãî Ïðè ÷îð íî ìîð’ÿ. Äîñ òàò íüî ïðî ìî âèñ òèì º òàêèé ïðè êëàä. Ó 15 1 Äèâ.: Êîáû ëèíà Ì. Ì. Ìèëåò. – Ì., 1965. – Ñ. 29. 2 Cook R. M., Dupont P. East Greek pottery. – London; New York, 2003. – P. 38. 3 Åìà íîâ À. Ã. Âîñ òî÷ íîå íàïðàâ ëå íèå â òîð ãîâëå Êàôû â XII-XV ââ. // Âåñ òíèê ËÃÓ. – 1986. – Ñåðèÿ 2. – Âûï. 3 (èþëü). – Ñ. 99-100. ïåðå äìîâ³ äî ìîíîã ðàô³¿ ². Á. Áðà øè íñüêîãî «Ìåòîäû èññëå äî âà íèÿ àíòè÷ - íîé òîð ãîâëè» (ÿêà ïðè ñâÿ ÷åíà ðîç ãëÿäó ëèøå òîâàð³â, ùî ïåðåâî çè ëèñü ó êåðàì³÷í³é òàð³) Î. Ì. Ùåã ëîâ ïåðå ðà õîâóº ÷îòèðè îñíîâ íèõ ïðåä ìåòè àíòè÷ íî¿ òîðã³âë³: õë³á, âèíî, ìàñëî òà ðàáè4. Íåâàæêî ïîáà ÷èòè, ùî òêà íè - íàì ó öüîìó ïåðåë³êó âçà ãàë³ íå çíàé øëîñÿ ì³ñöÿ. Ùîï ðàâäà, â àíòè êîç íàâ÷³é ë³òåðà òóð³ äàâíî ³ñíóº ³ ö³ëêîì ïðî òè ëåæíà äóìêà. Ñâîãî ÷àñó Â. Ô. Ãàé äó êå âè÷, ñïè ðà þ ÷èñü íà ñâ³ä÷åííÿ Ñòðà áîíà òà ijîíà Õð³ñîñòîìà, ñòâåð äæó âàâ, ùî ñåðåä òîâàð³â, ÿêèìè âåëàñÿ òîðã³âëÿ ó ϳâí³÷íîìó Ïðè ÷îð íî ìîð’¿, òêà íèíè ïîñ³äàëè ïåðøå ì³ñöå, à âèíî – ëèøå äðóãå5. Íà âàæ ëèâ³é ðîë³ òîðã³âë³ òêà íè íàìè íàãî ëî øó âàâ ³ Þ. Ã. Âèíîã ðà - äîâ6. Óçà ãàëü íþ þ ÷èõ ðîá³ò, ÿê³ á âèñâ³òëþ âàëè ïèòàííÿ âèðîá íèö òâà òà òîðã³âë³ âîâ íîþ òà âèðî áàìè ç íå¿ â Îëü⳿ – îäí³é ç íàéá³ëüøèõ àíòè÷ íèõ äåð æàâ ϳâí³÷íîãî Ïðè ÷îð íî ìîð’ÿ , à íàðàç³ íå ³ñíóº. Ó ôàõîâ³é ë³òåðà òóð³ çíàé øëè ñâîº âèñâ³òëåííÿ ëèøå îêðåì³ ñêëà äîâ³ öèõ ïðî öåñ³â. Òàê, ïðî ñòî - ðîâà ñòðóê òóðà ñêî òà ðñüêèõ ðàéîí³â îëüâ³éñüêî¿ õîðè, ïåðø çà âñå Àäæèãîëüñüêîãî, òà ¿õíº ì³ñöå ó çàãàëüí³é åêî íîì³÷í³é ñòðóê òóð³ äåð æàâè ðîç ãëÿ äà ëèñÿ ó ðÿä³ ðîá³ò Ñ. Á. Áóéñüêèõ7. ̳ñöå â³â÷à ðñòâà â îëüâ³éñüêîìó òâà ðèí íèöòâ³ òà ïîð³äíèé ñêëàä îâåöü Îëü⳿ âèñâ³òëåíî ó íèçö³ ïðàöü Î. Ï. Æóðàâ ëüîâà8. Íàðåøò³, â óçà ãàëü íþ þ ÷èõ ïðà öÿõ ç ³ñòî𳿠Îëüâ³éñüêî¿ äåð æàâè ì³ñòÿòüñÿ êîðîòê³ íàðèñè, ïðè ñâÿ ÷åí³ ïðÿä³ííþ òà òêàö òâó9. Ìåòîþ ö³º¿ ðîáîòè º çáè ðàííÿ òà àíàë³ç ³íôîð ìàö³¿ ïðî ïðî öåñè âèðîá - íèö òâà âîâíè òà âîâ íÿ íèõ òêà íèí â Îëüâ³éñüê³é äåð æàâ³ ó VI-IV ñò. äî í. å., à 16 Îëåêñàíäð Îäð³í 4 Áðà øèí ñêèé È. Á. Ìåòîäû èññëå äî âà íèÿ àíòè÷ íîé òîð ãîâëè. – Ë., 1984. – Ñ. 10 5 Ãàé äó êå âè÷ Â. Ô. Ê âîï ðîñó î òêàö êîì ðåìåñëå â áîñ ïîð ñêèõ ïîñå ëå íèÿõ // Ìàòå ðè àëû è èññëå äî âà íèÿ ïî àðõå î ëî ãèè ÑÑÑÐ (äàë³ – ÌÈÀ). – 1952. – ¹ 25. – Ñ. 395-414. 6 Âèíîã ðà äîâ Þ. Ã. Ïîëèñ â Ñåâåð íîì Ïðè ÷åð íî ìîðüå // Àíòè÷íàÿ Ãðå öèÿ. – Ò. 1. – Ì., 1983. – Ñ. 395. 7 Áóé ñêèõ Ñ. Á. Íåêî òî ðûå èòîãè èçó÷å íèÿ îëüâèé ñêîé îêðóãè // Ïðîá ëåìû èññëå äî âà íèÿ Îëüâèè. – Ïàðó òèíî, 1985; Áóé ñêèõ Ñ. Á. Íåêî òî ðûå âîï ðîñû ïðî ñòðà íñòâåííî-ñòðóê òóð íîãî ðàç âè òèÿ Îëüâèé ñêîé õîðû (VI-II ââ. äî í. ý.) // Îëüâèÿ è åå îêðóãà. – Ê., 1986. 8 Æóðàâ ëüîâ Î. Ï. ²ñòîð³ÿ ôàóíè ³ òâà ðèí íèö òâà Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ â àíòè÷ - íèé ÷àñ: Àâòîðåô. äèñ. … êàíä. ³ñò. íàóê. – Ê., 1993; Éîãî æ. Äð³áíà ðîãàòà õóäîáà Îëü⳿ åëë³í³ñòè÷ íîãî ïåð³îäó // Àðõåîëîã³ÿ. – 1980. – Âèï. 42. – Ñ. 92-101; Æóðàâ ëåâ Î. Ï., Ìàð êîâà Å. Ï., Ñû÷åâà Ë. Â. Ê èñòî ðèè æèâîò íî - âî äñòâà Îëüâèé ñêîé ñåëüñêîé îêðóãè // Êðû æèö êèé Ñ. Ä., Áóé ñêèõ Ñ. Á., Îòðåøêî Â. Ì. Àíòè÷íûå ïîñå ëå íèÿ Íèæ íåãî Ïîáóæüÿ (àðõå î ëî ãè ÷åñ êàÿ êàðòà). – Ê., 1990. – Ñ. 98-113; Æóðàâ ëüîâ Î. Ï., ßêî âåíêî Â. ². Òâà ðèí íèö òâî íà àíòè÷ íîìó ïîñå ëåíí³ Àäæèãîë 1 // Àðõåîëîã³ÿ. – 1997. – ¹ 2. – Ñ. 82-91 òà ³í. 9 Êðû æèö êèé Ñ. Ä., Áóé ñêèõ Ñ. Á., Áóðà êîâ À. Â., Îòðåøêî Â. Ì. Ñåëüñêàÿ îêðóãà Îëüâèè. – Ê., 1989; Êðû æèö êèé Ñ. Ä., Ðóñÿ åâà À. Ñ., Êðà ïè âèíà Â. Â., Ëåé ïóí ñêàÿ Í. À. , Ñêðæèí ñêàÿ Ì. Â. , Àíîõèí Â. À. Îëüâèÿ. Àíòè÷íîå ãîñó - äà ðñòâî â Ñåâåð íîì Ïðè ÷åð íî ìîðüå. – Ê., 1999. òàêîæ îêðåñ ëåííÿ îñíîâ íèõ â³ðîã³äíèõ íàïðÿìê³â åêñïîðòó ñèðî âèíè òà/÷è ãîòî âî¿ ïðî äóêö³¿. Äëÿ öüîãî íåîáõ³äíî ïîñë³äîâíî ðîç ãëÿ íóòè òàê³ ïèòàííÿ: 1. âèç íà ÷èòè ð³âåíü ñïðè ÿò ëè âîñò³ ïðè ðîä íèõ óìîâ Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ äëÿ ðîç âèòêó òóò ñêî òà ðñòâà ³, çîê ðåìà, â³â÷àðñòâà; 2. ðîç ãëÿíóòè òåðè òîð³àëü íó ñòðóê òóðó îëüâ³éñüêî¿ õîðè ³ ì³ñöå ó í³é ñêî - òà ðñüêèõ ðàéîí³â, à òàêîæ òåðè òîð³àëü íî¿ ñòðóê òóðè îñòàíí³õ; 3. ç’ÿ ñó âàòè ì³ñöå â³â÷à ðñòâà ó ñèñ òåì³ îëüâ³éñüêîãî ñêî òà ðñòâà; 4. ðîç ãëÿíóòè îðãàí³çàö³þ ïðî ìèñë³â òà ðåìå ñåë, ÿê³ çàé ìà ëèñÿ îáðîá êîþ âîâíè òà âèðîá íèö òâîì òêà íèí; 5. ç’ÿ ñó âàòè, ÷è ³ñíó âàëè â Îëü⳿ ðåìåñëà, ïîâ’ÿ çàí³ ç ïîä àëü øîþ îáðîá - êîþ òêà íèí, ³ ïåðø çà âñå – ôàð áó âàííÿ; 6. îêðåñ ëèòè îñíîâí³ â³ðîã³äí³ íàïðÿìêè â åêñïîðòó âîâ íÿ íî¿ ñèðî âèíè òà âèðîá³â ç íå¿ ç Îëüâ³éñüêîãî ïîë³ñó. Çàäëÿ êîðåê òíîãî âèñâ³òëåííÿ öèõ ïèòàíü íåîáõ³äíî âèêî ðèñ òàòè ³íôîð - ìàö³þ ç ð³çíèõ íàóê: – äëÿ ïåð øîãî – ãåî áî òàí³êè, ëóê³âíèö òâà, ðîñ ëèí íèö òâà òà àðõå î áî - òàí³êè; – äðóãîãî – àðõå î ëî㳿; – òðåòüîãî – àðõå î çî î ëî㳿, àðõå î ëî㳿 òà ³ñòîð³¿; – ÷åò âåð òîãî òà øîñ òîãî – àðõå î ëî㳿 òà ³ñòîð³¿; – ï’ÿ òîãî – àðõå î áî òàí³êè, ³ñòî𳿠òà àðõå î ëî㳿. Êîì ïëåê ñíå âèêî ðèñ òàííÿ ³íôîð ìàö³¿ á³îëîã³÷íèõ òà ³ñòî ðè÷ íèõ íàóê äຠçìîãó çíà÷íî ïîâí³øå âèñâ³òëèòè ò³ ïðî áëåìè åêî íîì³êè àíòè÷ íèõ äåð æàâ, ÿê³ â ñèëó ôðàã ìåí òî âà íîñò³ àðõå î ëîã³÷íèõ ³, îñîá ëèâî, ³ñòî ðè÷ íèõ äæå ðåë, ìîãëè ðîç ãëÿ äà òèñÿ ëèøå ó á³ëüø çàãàëüíèõ ðèñàõ. Êîð ìîâ³ ðåñóðñè äëÿ ðîç âèòêó â³â÷à ðñòâà ó Íèæ íüîìó Ïîáóææ³ Ïðè ðîäí³ êîð ìîâ³ óã³ääÿ. Íèæíº Ïîáóææÿ â³äíî ñèòüñÿ äî çîíè Ñóõîãî ñòåïó. Îñíîâ íèì òèïîì ïðè ðîä íî¿ ðîñ ëèíí³ñò³ ö³º¿ çîíè º òèï ÷à êîâî-êîâè - ëî âèé ñòåï10. Ó éîãî ñêëàä³ äîì³íóþòü ù³ëüíî êó ùîâ³ çëàêè, òîáòî òàê³, ÿê³ ñòâî ðþ þòü ïîòóæ íèé äåð íî âèé ïîêðèâ: âèäè êîâèëè, òèï ÷àê òîùî, à ó äîì³øêó äî íèõ – ñòå ïîâå ð³çíîò ðàâ’ÿ. Ó ì³æäåð íèí íèõ ïðîì³æêàõ ðîñ òóòü åôå ìåðè òà åôå ìå ðî¿äè – â³äïîâ³äíî, îäíî- òà áàãà òîð³÷í³ ðîñ ëèíè ç äóæå êîðîò êèì âåãåòàö³éíèì ïåð³îäîì.  àíòè÷íó äîáó, çà äåùî á³ëüøî¿ âîëî ãîñò³ êë³ìàòó, ñêëàä ðîñ ëèí íîñò³ ðåã³îíó áóâ áàãàò øèì. Ìîæíà ïðè ïóñ òèòè, ùî éîãî ïîä³áí³ñòü äî ñêëàäó ðîñ ëèí íîñò³ ñåðåä íüîñ òå ïî âî¿ ï³äçîíè, ïðîòå ³ â öüîìó âèïàäêó îñíîâ íîþ ðîñ ëèí íîþ ôîð ìàö³ºþ ðåã³îíó áóâ òèï ÷à êîâî-êîâè ëî âèé ñòåï. Çà óìîâ ïîì³ðíîãî ïàñî âèù íîãî âèêî ðèñ òàííÿ òèï ÷à êîâî-êîâè ëîâ³ ñòåïè äàþòü â ñåðåä íüîìó 7-10 ö/ãà ñ³íà, à ïðè ïåðå âè ïàñ³ – ëèøå 3-5 ö/ãà (óê³ñ äຠâ³ä 15-17 äî 20 ö/ãà, ïðîòå ÿê ñ³íîæàò³ ñòåïè, áåçó ìîâíî, íå âèêî ðèñ òî âó âà - 17 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ 10 Àíäðèåíêî Ò. Ë. è äð. Ïðè ðîäà Óêðà èí ñêîé ÑÑÐ. Ðàñ òè òåëü íûé ìèð. – Ê., 1985. – Ñ. 130. ëèñÿ)11. Öå äóæå íåâè ñîêà âðî æàéí³ñòü. Äëÿ ïîð³âíÿííÿ: ð³çíîò ðàâíî-òèï ÷à - êîâî-êîâè ëî âèé ñòåï äຠâ³äïîâ³äíî 15 òà 8 ö/ãà ñ³íà, òîáòî ó ï³âòîðà-äâà ðàçè á³ëüøå12. Ó òðà âîñ òî¿ ñòåï³â Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ ïåðå âà æàëè òðè âèäè êîâèëè: Ëåññ³íãà, âîëîñèñòà òà óêð à¿íñüêà. Óã³ääÿ ç ïåðå âà æàí íÿì êîâèëè Ëåññ³íãà áóëè íàéá³ëüø ïðî äóê òèâ íèìè òà äàâàëè íàéá³ëüø ÿê³ñíèé êîðì13, ïðîòå â îñíîâ íîìó âîíè ðîç òà øîâóâàëèñü íà ï³äâè ùå íèõ ä³ëÿí êàõ ðåëüºôó, ïîñòó ïà þ ÷èñü íà ð³âíèí íèõ óã³ääÿõ ç ïåðå âà æàí íÿì êîâèëè óêðà¿íñüêî¿14. Íà ïîíè æå íèõ ä³ëÿí êàõ ðåëüºôó çíà õî äè ëèñü óã³ääÿ ç ïåðå âà æàí íÿì âîëîñèñòî¿ êîâèëè, ÿêà äî òîãî æ ìåíø âðî æàéíà òà äຠìåíø ÿê³ñíèé êîðì, àí³æ êîâèëà Ëåññ³íãà15. Á³ëüø ðîç ïîâ ñþä æå íèìè, î÷å âèäíî, áóëè óã³ääÿ ç ïåðå âà æàí íÿì êîâèëè óêð à¿íñüêî¿. Âîíè ìàþòü ñåðåäíþ ïðî äóê òèâí³ñòü òà íàä çâè ÷àéíî íåñò³éê³ äî âïëèâó ïåðå âè ïàñó, ïðè ÿêîìó íà ¿õíüîìó ì³ñö³ óòâî ðþ þòüñÿ òèï ÷àò íèêè, ùî ìàþòü íèç üêó ïðî äóê òèâí³ñòü òà ÿê³ñòü êîðìó16. Ñàìå òîìó êî÷îâ³ ñê³ôè âèêî ðèñ òî âó âàëè ïåðå âàæíî ïàñî âèñüêà ï³âí³÷íîñ òå ïî âî¿ ï³äçîíè, à íà ï³âäí³ – â îñíîâ íîìó çàïëàâí³ òà ïîäîâ³ ëóêè17. Âðà õî âó þ÷è âñå âèùåñ êà çàíå, í³ÿê íå ìîæíà ïîãî äè òèñü ç äóì êîþ, ùî ãðåêè âèêî ðèñ òî âó âàëè â îñíîâ íîìó ñòå ïîâ³ óã³ääÿ. Ìàëî ðóõ ëèâå, ïîð³âíÿíî ç êî÷î âèì, ãðåöüêå ñêî òà ðñòâî ìàëî á øâèäêî âèñ íà æèòè óã³ääÿ â³äêðè òîãî ñòåïó. Çíà÷íî á³ëüø îáãðóí òî âà íèì âèã ëÿäຠïðè ïó ùåííÿ ïðî âèêî ðèñ òàííÿ ãðå êàìè â îñíîâ íîìó çàïëàâíèõ òà ïîäîâèõ óã³äü. Ëó÷íà ðîñ ëèíí³ñòü, íà â³äì³íó â³ä ñòå ïî âî¿ ïîñó õîñò³éêî¿ (êñå ðîô³òíî¿), ôîðìóºòüñÿ â óìî âàõ äîñ òàò íüî¿ çâî ëî æå íîñò³ ³, â³äïîâ³äíî, ìຠìåçîô³òíèé õàðàê òåð. Ó ñòå ïîâ³é çîí³ ëó÷íà ðîñ ëèíí³ñòü ðîç òà øîâóºòüñÿ â ì³ñöå âîñ òÿõ, äå ãðóí òîâ³ ÷è ïàâîä êîâ³ âîäè çâî ëî æó þòü ãðóíò, – íà çàïëà âàõ ð³÷îê, äíè - ùàõ áàëîê òà ó ïîäàõ. Íåîáõ³äíî ï³äêðåñ ëèòè, ùî ïëîùà çàïëàâ íèõ óã³äü ó ïåð³îä, ùî ðîç - ãëÿäàºòüñÿ, áóëà íàáà ãàòî á³ëüøîþ çà òåïåð³øíþ. Öå áóëî çóìîâ ëåíî äâîìà ïðè ÷è íàìè. Ïî-ïåðøå, ó çàçíà ÷å íèé ïåð³îä ð³âåíü ×îð íîãî ìîðÿ áóâ ñóòòºâî íèæ÷èì çà òåïåð³øí³é (äî 4-9 ì), ³ á³ëüøà ÷àñ òèíà äíà ñó÷àñ íèõ Äí³ïðî-Áóçü êîãî, Áóçü êîãî òà Áåðå çà íñüêîãî ëèìàí³â, ÿê³ ÿâëÿ þòü ñîáîþ çàòîï ëåí³ çàïëàâè 18 Îëåêñàíäð Îäð³í 11 Áàëà øåâ Ë. Ñ., Ñèïàé ëîâà Ë. Ì., Ñîëî ìàõà Â. À., Øåëÿã-Ñîñîíêî Þ. Ð. Òèïî - ëî ãèÿ ëóãîâ Óêðà èíû è èõ ðàöè î íàëü íîå èñïîëü çî âà íèå. – Ê., 1988. – Ñ. 103-104. 12 Òàì æå. 13 Òàì æå. – Ñ. 117-118. 14 Àíäðèåíêî Ò. Ë. è äð. Óêàç. ñî÷. – Ñ. 190; Á³ëèê. Ã. ². òà ³í. Ðîñ ëèíí³ñòü ÓÐÑÐ. Ñòåïè, êàì 'ÿ íèñò³ â³äñëî íåííÿ, ï³ñêè. – Ê., 1973. – Ñ. 174. 15 Áàëà øåâ è äð. – Ñ. 118. 16 Òàì æå. – Ñ. 120-121. 17 Ãàâ ðè ëþê Í. À. Èñòî ðèÿ ýêî íî ìèêè Ñòåï íîé Ñêè ôèè VI-III ââ. äî í. ý. – Ê., 1999. – Ñ. 96-100. öèõ ð³÷îê, çíà õî äè ëàñü íà ïîâåðõí³18. Íà äóìêó Ì. Ì. ²ºâëåâà, ïëîùà ö³º¿ ÷àñ òèíè áóëà íå ìåí øîþ çà 55-70 êì2 19. Ïî-äðóãå, á³ëüø³ñòü ñó÷àñ íèõ âåëè êèõ ñòå ïî âèõ áàëîê ó òîé ÷àñ ÿâëÿëà ñîáîþ äîëèíè ìàëèõ ñòå ïî âèõ ð³÷îê. Ãåîã ðàôè íàçè âà þòü ÿê ì³í³ìóì òðè òàêèõ áàëêè Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ: Àí÷åêðàêñüêó, Àäæèãîëüñüêó òà Êîðå - íèñüêó (â îñòàíí³é ð³÷êà ïðîò³êàëà ùå ó XVIII ñò.)20. Ö³ëêîì â³ðîã³äíî, ùî ð³÷êè, àáî, ïðè íàéìí³, ñòðóìêè, ïðîò³êàëè ³ ó òåïåð³øí³õ Îëåê ñàíäð³âñüê³é, ×îð íî ìîðñüê³é òà ³íøèõ áàë êàõ ðåã³îíó. Òàêèì ÷èíîì, êð³ì çàïëàâ íèõ ëóê³â ϳâäåí íîãî Áóãó â àíòè÷ íèé ïåð³îä ³ñíó âàëè òàêîæ çàïëàâí³ óã³ääÿ ìàëèõ ð³÷îê. Çàï ëàâí³ ëóêè ïîä³ëÿþòüñÿ íà ëóêè âèñî êî¿ çàïëàâè, ÿê³ íåíà äîâãî çàòîï - ëþ þòüñÿ ïàâîä êî âèìè âîäàìè, ³ ëóêè íèç ü êî¿ çàïëàâè, ÿê³ çàòîï ëþ þòüñÿ íà òðè âàë³øèé ÷àñ. Çàòîï ëåí³ íèí³ âîäàìè ëèìàíó çàïëàâí³ ëóêè, ñêîð³ø çà âñå, íàëå æàëè äî äðó ãîãî êëàñó. Çàï ëàâí³ ëóêè ïåð øîãî êëàñó ìåíø âðî æàéí³. Íàé ñóõ³ø³ ç íèõ, íàïðèê - ëàä, ç äîì³íóâàí íÿì òèï ÷àê³â ÷è òîí êî íîã³â, äàþòü ëèøå 5-7 ö/ãà ñ³íà, ùîï - ðàâäà, ÿêîñò³, âèùî¿ çà ñòå ïîâå21. Á³ëüø âîëîã³ ëóêè öüîãî êëàñó, íàïðèê ëàä, ç ïåðå âà æàí íÿì â³âñÿ íèö³ ñõ³äíî¿ àáî ëèñîõ âîñòó ëó÷ íîãî – â³ä 7-12 äî 15-20 ö/ãà âèñî êîÿê³ñíîãî ñ³íà22. Çàï ëàâí³ ëóêè äðó ãîãî êëàñó á³ëüø âðî æàéí³. Òàê, ëóêè ç äîì³íóâàí íÿì òîí êî íîãó ëó÷ íîãî òà ïèð³þ äàþòü 15-20, à òîí êî íîãó áîëî òÿ íîãî – 20-30 ö/ãà âèñî êîÿê³ñíîãî ñ³íà23. Ñë³ä çàóâà æèòè, ùî íà ñàìîìó ïî÷àòêó êîëîí³çàö³¿ ðåã³îíó çíà÷íà ÷àñ òèíà çàïëàâ áóëà âêðèòà íå ëó÷ íîþ, à ë³ñîâîþ òà ÷àãàð íè êî âîþ ðîñ ëèíí³ñòþ24. Ïåð âèíí³ ëóêè âêðè âàëè ëèøå òåðè òî𳿠ç çàñî ëå íèìè òà ñîëîí öþ âà òèìè ãðóí òàìè, ÿê³ øèðîêî ðîç ïîâ ñþä æåí³ íà òåðè òî𳿠Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ. Ïëîù³ çàïëàâ íèõ ëóê ïîñòó ïîâî çá³ëüøó âà ëèñü ï³ñëÿ âèðó áîê ãðåöü êèìè ïîñå ëåí öÿìè äåðåâíî¿ ðîñëèííîñò³. Ïåð âèí íîþ º ëó÷íà ðîñ ëèíí³ñòü ïîä³â25 – ïëîñ êî äîí íèõ çàìêíå íèõ ïîíè - æåíü, ÿê³ º äîâîë³ ÷èñåëü íèìè íà ìåæèð³÷÷³ Áåðå çàí³ òà Áóãó, à òàêîæ íà ë³âîáå ðåææ³ îñòàí íüîãî26. Âðî æàéí³ñòü ïîäî âèõ ëóê³â âèùà çà âðî æàéí³ñòü ñòåï³â. Òàê, ëóêè ç ïåðå âà æàí íÿì ïîê³ñíèöü äàþòü â³ä 8-12 äî 14-1827, à îñîê 19 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ 18 Øèëèê Ê. Ê. Ê ïàëå î ãå îã ðà ôèè Îëüâèè // Îëüâèÿ. – Ê., 1975. – Ñ. 51-91. 19 Êðû æèö êèé Ñ.Ä. è äð. Ñåëüñêàÿ îêðóãà â Îëüâèè... – Ñ. 17. 20 Ëèñåö êèé Ô. Í., Ìîëî äåö êèé À. Ý. Ãåîã ðà ôèÿ Íèêî ëà åâ ñêîé îáëàñòè. – Íèêî - ëàåâ, 1990. – Ñ. 12, 17. 21 Áàëà øåâ Ë.Ñ. è äð... – Ñ. 132-133. 22 Òàì æå. – Ñ. 139, 143. 23 Òàì æå. – Ñ. 149, 152. 24 Àôàíàñüºâ Ä. ß. Ïðè ðîäí³ ëóêè ÓÐÑÐ. – Ê., 1968. – Ñ. 17. 25 Òàì ñàìî. – Ñ. 16. 26 Ìîëî äûõ È. È. Ãðóíòû ïîäîâ è ñòåï íûõ áëþ äåö ñóá àýð àëü íîãî ïîêðîâà Óêðà èíû. – Ê., 1982. – Ñ. 45-48. 27 Áàëà øåâ Ë.Ñ. è äð. – Ñ. 165. òà ñèò íèêà Æåðàðà, à òàêîæ â³âñÿ íèö³ ñõ³äíî¿ – â³ä 10-15 äî 15-20 ö/ãà äîá - ðîÿê³ñíîãî ñ³íà28. Á³ëüø³ñòü ñêî òà ðñüêèõ ñòî ÿ íîê, ïðî ùî äåòàëüí³øå ãîâî ðè òè ìåòüñÿ íèæ÷å, çíà õî äè ëèñü ñàìå ó áàë êàõ ³ îäíî ÷àñíî íà íåâå ëèê³é â³äñòàí³ â³ä ïîä³â. Ðåñóðñè êóëü òóð íèõ êîð ìî âèõ ðîñ ëèí. Ïðè ñò³éëî âîìó óòðè ìàíí³ õóäîáè á³ëüøó ðîëü â³ä³ãðà âàëè ôóðàæí³ êóëü òóðè. Ñåðåä ñïåö³àë³çîâà íèõ êîð ìî - âèõ ðîñ ëèí, äëÿ âèðî ùó âàííÿ ÿêèõ ó ðåã³îí³ áóëè õîðîø³ óìîâè, âàðòî âèä³ëèòè ôðàí öóçüêó ñî÷å âèöþ (Vicia ervilia), ÿêà ñïåö³àëüíî ðåêî ìåí äó âà - ëàñÿ àíòè÷ íèìè àâòî ðàìè, ÿê ÿê³ñíèé êîðì ïåðø çà âñå äëÿ âåëè êî¿ ðîãà òî¿ õóäîáè29. Çíàõ³äêè ö³º¿ ðîñ ëèíè íà ãðåöü êèõ ïîñå ëåí íÿõ º ïîñò³éíèìè30. Êð³ì òîãî, ó ðåã³îí³ áóëè õîðîø³ óìîâè äëÿ êóëü òè âó âàííÿ òàêèõ øèðîêî ðîç ïîâ ñþä æå íèõ ó ãðåöü êîìó ñâ³ò³ êîð ìî âèõ ðîñ ëèí, ÿê ëþöåðíà (Medicago sativa) ÷è ãóíüáà (Trigonella foenum-graecum). Ùîï ðàâäà, àðõå î áî òàí³÷í³ äàí³ íàðàç³ íå çàñâ³ä÷ó þòü âèðî ùó âàííÿ öèõ ðîñ ëèí ãðå êàìè Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ. Ñåðåä ðîñ ëèí ïîäâ³éíîãî (õàð ÷î âîãî ³ êîð ìî âîãî) ïðè çíà ÷åííÿ ñë³ä âèä³ëèòè ÿ÷ì³íü, ïðîñî, à òàêîæ áîáîâ³, ïåðø çà âñå ñî÷å âèöþ (Lens culinaris), ÿêà øèðîêî êóëü òè âó âà ëàñÿ åëë³íñüêèìè ïîñå ëåí öÿìè ðåã³îíó, ùî ðîç ãëÿäàºòüñÿ31. ³äîìî, ùî ñîëîìà ñî÷å âèö³ çà ÿê³ñòþ íàáëèæàºòüñÿ äî õîðî øîãî ñ³íà, à ïîëîâà ì³ñòèòü á³ëüøå á³ëê³â, àí³æ îâåñ ÷è æèòí³ âèñ³âêè32. Ñåðåä çåð íî ôó ðàæ íèõ êóëü òóð, ÿê³ âèðî ùó âà ëèñü ãðå êàìè, íàé âàæ - ëèâ³øèìè áóëè ïðîñî òà ÿ÷ì³íü. Ïðî ñÿíà ñîëîìà òà ïîëîâà º ÷óäî âèì êîð - ìîì, ÿêèé çàëþáêè ¿äÿòü, çîê ðåìà, â³âö³33, ³ ÿêèé çà ÿêîñ òÿìè áëèçü êèé äî ëó÷ íîãî ñ³íà34. Âèñî êîÿê³ñíîþ ôóðàæ íîþ êóëü òó ðîþ º òàêîæ ÿ÷ì³íü, â ÿêîãî âèêî ðèñ òîâóºòüñÿ óñÿ íàä çåìíà ìàñà, ñîëîìà, ïîëîâà òà çåðíî35. Çåðíî ÿ÷ìåíþ ÿâëÿº ñîáîþ ïðå êðàñ íèé êîí öåí òðî âà íèé êîðì, à ñîëîìà òà ïîëîâà – ãðó áèé êîðì ÷è ñèëîñ36.  ãîñ ïî äàðñòâ³ Îëüâ³éñüêîãî ïîë³ñó ïðîñî òà ÿ÷ì³íü áóëè ïðîâ³äíèìè çåð íî âèìè êóëü òó ðàìè, îñîá ëèâî â àðõà¿ ÷íó äîáó37. Ó ïîä àëü øîìó ¿õ ïèòîìà âàãà â îëüâ³éñüêîìó ðîñ ëèí íèöòâ³ äåùî çìåí øè ëàñü çà ðàõó íîê ï³äâè ùåííÿ çíà ÷åííÿ ì’ÿ êî¿ ïøå íèö³, ³, î÷å âèäíî, ñàìå ó öåé ÷àñ ôóðàæíå ¿õ âèêî ðèñ òàííÿ ñòàëî îñíîâ íèì. 20 Îëåêñàíäð Îäð³í 28 Òàì æå. – Ñ. 163, 164. 29 Plin N. H. XVIII, 139. 30 Pashkevich G. A. Archaeobotanical studies on the northen coast of the Black Sea // Eurasia Antiqua. – 2001. – Band 7. – S. 534. 31 Pashkevich G. A. Op. cit. – S. 535. 32 Ðàñ òå íè å âî äñòâî. – Ì., 1987 – Ñ. 174. Äî òîãî æ àí³ æèòà, àí³ â³âñó ãðåêè íå âèðî ùó âàëè. 33 Ëûñîâ Â. Í. Ïðîñî // Êóëü òóð íàÿ ôëîðà ÑÑÑÐ. – Ò. 3: Êðó ïÿ íûå êóëü òóðû. – Ë., 1975. – Ñ. 178. 34 Êåðå ôîâ Ê. Í. Áèî ëî ãè ÷åñ êèå îñíîâû ðàñ òå íè å âî äñòâà. – Ì., 1982. – Ñ. 150. 35 Òàì æå. – Ñ. 91. 36 Ëóêü ÿ íîâà Ì. Â. è äð. Êóëü òóð íàÿ ôëîðà ÑÑÑÐ. – Ò. 2. – ×. 2: ß÷ìåíü. – Ë., 1990. – Ñ. 193. 37 Pashkevich G. A. Op. cit. – S. 520-522. ϳäñó ìî âó þ÷è ðîç ãëÿä ðåñóðñ³â ïðè ðîä íèõ òà êóëü òóð íèõ êîð ìî âèõ ðîñ ëèí, ìîæíà îäíî çíà÷íî ñòâåð äæó âàòè, ùî ñêî òà ðñòâî, çîê ðåìà, â³â÷à ðñòâî áóëî äîáðå çàáåç ïå ÷å íèì ÿê ïðè ðîä íèìè ëó÷ íèìè óã³ääÿìè äëÿ ðîç âèòêó â³äã³ííîãî ñêî òà ðñòâà, òàê ³ ôóðàæ íèìè êóëü òó ðàìè – äëÿ ñò³éëîâîãî. Ñòàíîâëåííÿ, ðîçâèòîê òà ïðîñòîðîâà ñòðóêòóðà ñêîòàðñüêèõ ðàéîí³â îëüâ³éñüêî¿ õîðè Äîáà àðõà¿êè. Ñïåö³àë³çîâàí³ íà òâà ðèí íèöòâ³ ðàéîíè ó Íèæ íüîìó Ïîáóææ³ ïî÷àëè âèíè êàòè âæå íà ñàìîìó ïî÷àòêó îñâîºííÿ ãðå êàìè öüîãî ðåã³îíó ³ ôîð ìó âàííÿ âåëè êî¿ îëüâ³éñüêî¿ õîðè äîáè àðõà¿êè (äèâ.: Ðèñ 1). Íîâ³ ñêî òàðñüê³ ðàéîíè âèíè êàëè ïðàê òè÷íî íà êîæ íîìó åòàï³ öüîãî ïðîöåñó: Åòàï îñâîºííÿ áåðåã³â Áåðå çà íñüêîãî ëèìàíó – ïåðøà ïîëî âèíà VI ñò. äî í. å. Íà öüîìó åòàï³ ãðåêè îñâî¿ëè çàïëàâè ð³÷îê òà ñòðóìê³â, ùî âïà - äàëè ó Áåðå çà íñüêèé ëèìàí, çàñíó âàâøè ö³ëèé ðÿä ïîñå ëåíü, ÿê³ âèç íà - ÷à þòüñÿ äîñë³äíè êàìè ÿê ñêî òàðñüê³ ñòî ÿíêè38. Ö³ ïîñå ëåííÿ ðîç òà øî âó âà ëèñü ó ñó÷àñ íèõ áàë êàõ ʳëü÷åí (ïîñå ëåííÿ Øì³äòîâêà 3), Àí÷åêðàêñüêà (Êàì ’ÿíêà 3), áàëö³ á³ëÿ ñ. ²æåöüêå (²æåöüêå 4) òà Âåëèê³é ×îð íî ìî ðñüêèé áàëö³ (Âåëèêà ×îð íî ìîðêà 3 òà Ìàëà ×îð íî ìîðêà 4). Íàé âàæ ëèâ³øèì â åêî íîì³÷íîìó â³äíî øåíí³, ñóäÿ÷è ç êîí öåí òðàö³¿ òóò ïîñå ëåíü ð³çíî¿ ñ³ëüñüêî ãîñ ïî äà ðñüêî¿ íàïðàâ ëå íîñò³, áóâ ðàéîí Âåëè - êî¿ ×îð íî ìî ðñüêî¿ áàëêè. Åòàï îñâîºííÿ ïðà âîãî áåðåãà Äí³ïðî-Áóçü êîãî ëèìàíó (â³ä ñó÷àñ íîãî Î÷à êîâà äî Îëü⳿) – ñåðå äèíà VI ñò. äî í. å. Íà öüîìó åòàï³ âèíèêຠÀäæèãîëüñüêèé ðàéîí – åêî íîì³÷íî íàé âàæ ëèâ³øèé ñåðåä ñêî òà ðñüêèõ ðàéîí³â îëüâ³éñüêî¿ õîðè àðõà¿ ÷íîãî ïåð³îäó. ßê âæå âêà çó âà ëîñü âèùå, â àíòè÷íó åïîõó Àäæèãîëüñüêà áàëêà ÿâëÿëà ñîáîþ ð³÷êîâó äîëèíó ç çàïëàâ íèìè ëóêàìè, ïî îáèäâà áîêè ÿêî¿ ðîç òà øî âó âà ëîñü ÷èìàëî ïîä³â, ùî äàâàëî çìîãó ãðåöü êèì ñêî òà ðÿì âèêî ðèñ òî âó âàòè ³ çàïëàâí³, ³ ïîäîâ³ ëóêè. Ïðîñ òî ðîâà ñòðóê òóðà öüîãî ðàéîíó º äîáðå äîñë³äæå - íîþ39. Ïî âñ³é äîâ æèí³ 45-ê³ëîìåò ðî âî¿ áàëêè áóëî ð³âíîì³ðíî ðîç òà - øî âàíî 11 ïîñå ëåíü. Òðè ç íèõ (Àäæèãîë 1, Àäæèãîëüñüêà áàëêà 10 òà 14) ÿâëÿëè ñîáîþ â³äíîñíî âåëèê³ ñòàö³îíàðí³ ïîñå ëåííÿ, ïðè ÷îìó ïåðøå ç íèõ ðîç òà øî âó âà ëîñü ó ãèðë³ áàëêè, äðóãå – ó ñåðåäí³é ÷àñ òèí³, à òðåòº – ó ¿¿ âåðõ³â’ÿõ; ³íø³ â³ñ³ì ïóíêò³â (Àäæèãîëüñüêà áàëêà 2, 3, 5, 7-9, 11, 12) ÿâëÿëè ñîáîþ ëèøå ñåçîíí³ ñêî òàðñüê³ ñòî ÿíêè, ïðî ùî ñâ³ä÷èòü íåçíà÷íà ïîòóæí³ñòü êóëü òóð íîãî øàðó öèõ ïîñå ëåíü. Ñòàö³îíàðí³ ïîñå ëåííÿ, îñîá ëèâî íàéá³ëüøå ç íèõ – Àäæèãîë 1, ñëó ãó - 21 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ 38 Êðû æèö êèé Ñ. Ä., Áóé ñêèõ Ñ. Á., Îòðåøêî Â. Ì. Àíòè÷íûå ïîñå ëå íèÿ Íèæ íåãî Ïîáóæüÿ (àðõå î ëî ãè ÷åñ êàÿ êàðòà). – Ê., 1990. – Ñ. 14-16. 39 Áóé ñêèõ Ñ. Á. Íåêî òî ðûå èòîãè èçó÷å íèÿ îëüâèé ñêîé îêðóãè. – 1985. – Ñ. 10; Áóé ñêèõ Ñ. Á. Íåêî òî ðûå âîï ðîñû ïðî ñòðà íñòâåííî-ñòðóê òóð íîãî ðàç âè òèÿ Îëüâèé ñêîé õîðû (VI-II ââ. äî í. ý.). – Ñ. 26. âàëè áàçàìè çèì³âë³ õóäîáè òà, î÷å âèäíî, ïóí êòàìè ïåð âèí íî¿ ïåðå ðîáêè òâà ðèí íèöü êî¿ ñèðî âèíè. Ðèñ. 1. Àðõà¿÷í³ ïîñå ëåííÿ Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ (çà: Êðû æèö êèé Ñ. Ä., Áóé ñêèõ Ñ. Á., Îòðåøêî Â. Ì. Àíòè÷íûå ïîñå ëå íèÿ Íèæ íåãî Ïîáóæüÿ (àðõå î ëî ãè ÷åñ êàÿ êàðòà) - Òåì íèì âèä³ëåí³ ñêî òàðñüê³ ðàéîíè. Åòàï îñâîºííÿ ïðà âî áå ðåææÿ Áóçü êîãî ëèìàíó – äðóãà ïîëî âèíà VI ñò. äî í. å. Íà öüîìó åòàï³ ãðåêè îñâî þ þòü äîëèíè ð³÷îê òà ñòðóìê³â, ÿê³ âïà - äàëè ç ïðà âîãî áîêó äî ϳâäåí íîãî Áóãó: ïåðø çà âñå ñó÷àñ íèõ áàëîê á³ëÿ ñ³ë Êîçèðêà òà Ñòàðà Áîã äàí³âêà40. Ó ö³é ÷àñ òèí³ îëüâ³éñüêî¿ õîðè íå âèíèêëî âåëè êèõ ñïåö³àë³çîâà íèõ íà ñêî òàðñòâ³ ðàéîí³â, ïîä³áíèõ äî Àäæèãîëüñüêîãî, ùî ïîÿñíþºòüñÿ ãîëîâ íèì ÷èíîì â³äíîñíî íåâå ëè êèìè ðîçì³ðàìè òóòåøí³õ áàëîê. ³ðîã³äíî, ì³ñöåâå ãîñ ïî äà ðñòâî ìàëî êîì ïëåê - ñíèé çåì ëå ðî áñüêî-ñêî òà ðñüêèé õàðàêòåð. 22 Îëåêñàíäð Îäð³í 40 Êðû æèö êèé Ñ.Ä. è äð. Àíòè÷íûå ïîñå ëå íèÿ Íèæ íåãî Ïîáóæüÿ... – Ñ. 29-32. Îñâîºííÿ â àðõà¿ ÷íó åïîõó ë³âîáå ðåææÿ Áóçü êîãî òà ïðà âî áå ðåææÿ Äí³ïðî âñüêîãî ëèìàí³â íå ïðè çâåëî äî âèíèê íåííÿ òóò ñïåö³àë³çîâà íèõ íà ñêî òàðñòâ³ ðàéîí³â, íà â³äì³íó â³ä íàñòóï íîãî ïåð³îäó ³ñòî𳿠ñ³ëüñüêî¿ îêðóãè Îëü⳿. Âàðòî ï³äêðåñ ëèòè, ùî ïîðÿä ç ðàéî íàìè, ÿê³ ñïåö³àë³çóâà ëèñÿ íà â³äã³ííîìó ñêî òàðñòâ³, ðîç âå äåííÿ äð³áíî¿ ðîãà òî¿ õóäîáè ³, ïåðø çà âñå îâåöü, ïðàê òè êó âà ëîñÿ íà á³ëüøîñò³ ïîñå ëåíü â îñíîâ íîìó ³ç çåì ëå ðî - áñüêîþ íàïðàâ ëåí³ñòþ åêî íîì³êè. Òóò ïåðå âà æàëà ñò³éëîâà ôîðìà ðîç âå - äåííÿ õóäîáè, ïðè ÿê³é àêòèâíî âèêî ðèñ òî âó âà ëèñü â³äõîäè çåðíîâîãî ãîñïîäàðñòâà. Äîáà êëà ñèêè – åëë³í³çìó. Âåëèêà îëüâ³éñüêà õîðà íàñòóï íîãî åòàïó íå º ïðÿ ìîþ ñïàäêîºìèöåþ àðõà¿ ÷íî¿. Äîñë³äæåí íÿìè îëüâ³éñüêî¿ õîðè ïîêà - çàëè, ùî õîðà àðõà¿ ÷íî¿ äîáè ïðè ïèíÿº ñâîº ³ñíó âàííÿ â ê³íö³ ïåð øî¿ òðå - òèíè V ñò. äî í. å. 41 Íîâå îñâîºííÿ òåðè òî𳿠Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ â³äáóâàºòüñÿ ïî÷è íà þ÷è â³ä ðóáåæó V-IV ñò. äî í. å. ³ ïðî äîâæóºòüñÿ íà ïðî òÿç³ ïåð øî¿ ÷âåðò³ IV ñò. äî í. å.42 Ïðè öüîìó îëüâ³îïîë³òè íå ò³ëüêè ïðàê òè÷íî ïîâí³ñòþ â³äíî âèëè åêñïëó à - òàö³þ çåìåëü, ÿê³ êîí òðî ëþ âà ëèñü íèìè â àðõà¿ ÷íèé ïåð³îä, àëå é îñâî¿ëè íîâ³ ðàéîíè. Ðåçóëü òà òîì öüîãî ñòàëè çì³íè ó ê³ëüêîñò³ òà ïðî ñòî ðîâ³é ñòðóê òóð³ ñïåö³àë³çîâà íèõ íà ñêî òàðñòâ³ ðàéîí³â îëüâ³éñüêî¿ õîðè (äèâ.: Ðèñ. 2). Ïåðø çà âñå ïîâí³ñòþ â³äíî âè ëîñÿ ôóíêö³îíó âàííÿ ðàéîí³â Àäæèãîëüñüêî¿ òà Âåëè êî¿ ×îð íî ìî ðñüêî¿ áàëîê. Ó ðàéîí³ Áåðå çà íñüêîãî ëèìàíó, êð³ì Âåëè êî¿ ×îð íî ìî ðñüêî¿ áàëêè, â³äíî âè ëàñü åêñïëó à òàö³ÿ çàïëàâ íèõ óã³äü ð³÷îê òà ñòðóìê³â, òîáòî ñó÷àñ íèõ áàëîê ʳëü÷åí, Àí÷åêðàêñüêî¿ (âêëþ÷íî ç Âåëè êîþ Î÷àê³âñüêîþ) òà áàëêè á³ëÿ ñ. ²æåöüêå43. Íà äóìêó äîñë³äíèê³â, âåëèê³ ñ³ëüñüê³ ïîñå ëåííÿ öèõ òðüîõ ðàéîí³â (Øìèäò³âêà 3, Êàì ’ÿíêà 3 òà Êàáîðãà 2, â³äïîâ³äíî), ðîçì³ùóâàëè íàâêîëî ñåáå ñåçîíí³ ÷àáàíñüê³ ñòàíè44. Âàðòî ëèøå äîäàòè, ùî ö³ ñòàíè ðîçòàøîâóâàëèñü íå ó â³äêðè òîìó ñòåïó, ÿê ÷àñòî ââàæàºòüñÿ, à â äîëè íàõ ìàëèõ ð³÷îê. Ôàê òè÷íî, ö³ òðè ì³êðî ðà éîíè ìàëè ïðî ñòî ðîâó ñòðóê òóðó, ïîä³áíó äî âèùå íàç âà íèõ âåëè êèõ ðàéîí³â, â³äì³ííó â³ä íèõ ëèøå ìåíøèì ìàñøòàáîì. Êð³ì òîãî, ïî÷à ëàñü åêñïëó à òàö³ÿ çàïëàâ íèõ óã³äü ð³÷êè Áåðå çàíêà (ïîñå - ëåííÿ Áîë ãàðêà 2)45. Ó ðàéîí³ ïðà âî áå ðåææÿ Áóçü êîãî ëèìàíó, î÷å âèäíî, ïðè ïèíÿºòüñÿ ³íòåí - ñèâíå îñâîºííÿ Ñòà ðî áîã äàí³âñüêî¿ òà Êîçè ðñüêî¿ áàëîê.  óñÿ êîìó ðàç³, òèì ÷à ñî âèõ ñêî òà ðñüêèõ ñòî ÿ íîê öüîãî ïåð³îäó òóò íå çíàéäåíî. Ó ðàéîí³ ë³âîáå ðåææÿ Áóçü êîãî ëèìàíó íîâèõ ñêî òà ðñüêèõ ðàéîí³â íå âèíèêëî, çàòå íà ïðà âî áå ðåææ³ Äí³ïðî âñüêîãî ëèìàíó âèíèê íîâèé âåëè êèé 23 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ 41 Òàì æå. – Ñ. 43. 42 Òàì æå. – Ñ. 75. 43 Òàì æå. – Ñ. 45-47. 44 Êðû æèö êèé Ñ. Ä. è äð. Ñåëüñêàÿ îêðóãà Îëüâèè... – Ñ. 102. 45 Êðû æèö êèé Ñ. Ä. è äð. Àíòè÷íûå ïîñå ëå íèÿ Íèæ íåãî Ïîáóæüÿ... – Ñ. 46. ðàéîí â Îëåê ñàíäð³âñüê³é áàëö³46. Öåé ðàéîí ìàâ ïîä³áíó äî Àäæèãîëüñüêîãî ïðî ñòî ðîâó ñòðóê òóðó, ÿêà áóäå ðîç ãëÿ íóòà íèæ÷å. Ðèñ. 2. Ïîñå ëåííÿ îëüâ³éñüêî¿ ïîðè åòàïó êëà ñèêè-åëë³í³çìó (çà: Êðûæ èö êèé Ñ. Ä., Áóé ñêèõ Ñ. Á., Îòðåøêî Â. Ì. Àíòè÷íûå ïîñå ëå íèÿ Íèæ íåãî Ïîáóæüÿ (àðõå î ëî ãè ÷åñ êàÿ êàðòà) - Òåì íèì âèä³ëåí³ ñêî òàðñüê³ ðàéîíè. 24 Îëåêñàíäð Îäð³í 46 Êðû æèö êèé Ñ. Ä. è äð. Àíòè÷íûå ïîñå ëå íèÿ Íèæ íåãî Ïîáóæüÿ... – Ñ. 68-69. Äóæå ö³êàâîþ º ïîÿâà ñêî òà ðñüêèõ ñòî ÿ íîê íà ë³âîáå ðåææ³ Äí³ïðî âñüêîãî ëèìàíó – íà ʳíáóðíñüêîìó ï³âîñ òðîâ³ (²âàí³âêà 5, 9, 10)47. ³äîìî, ùî â àíòè÷íó äîáó ï³âîñòð³â áóâ âêðè òèé ë³ñàìè. Ïîÿâà òóò ñêî òà ðñüêèõ ñòî ÿ íîê ìîãëà áóòè âèê ëè êàíà çíè ùåí íÿì ãðåöü êèìè ïîñå ëåí öÿìè ë³ñ³â ³ íàñòóï íèì ³íòåí ñèâ íèì âèïà ñîì õóäîáè. Âèùå áóëî êîðîòêî ðîç ãëÿ íóòî ïðî ñòî ðîâó ñòðóê òóðó äåÿ êèõ äðó ãî ðÿä íèõ ñêî òà ðñüêèõ ðàéîí³â îëüâ³éñüêî¿ õîðè. Òåïåð íåîáõ³äíî ðîç ãëÿ íóòè ïðî ñòî - ðîâó ñòðóê òóðó òðüîõ ãîëîâ íèõ ðàéîí³â: Àäæèãîëüñüêîãî, Îëåê - ñàíäð³âñüêîãî òà íàé ìåí øîãî ñåðåä íèõ – ×îð íî ìî ðñüêîãî. Ïðîñ òî ðîâà ñòðóê òóðà Àäæèãîëüñüêîãî ðàéîíó â êëà ñè÷íó òà åëë³í³ñòè÷íó äîáó áóëà ìàéæå òîòîæíà ò³é, ÿêó â³í ìàâ â äîáó àðõà¿êè. Ó ãèðë³ áàëêè ðîç òà øî âó âà ëèñü äâà ñòàö³îíàðí³ ïîñå ëåííÿ (âåëèêå ïîñå ëåííÿ Àäæèãîë 1, ÿêå ³ñíó âàëî ³ â ïîïå ðåäíþ åïîõó, à òàêîæ ìåíøå çà ðîçì³ðàìè ïîñå ëåííÿ Àäæèãîë-ìèñ). Îáèäâà âèêî íó âàëè ôóíêö³¿ áàç çèì³âë³ õóäîáè òà ïåð âèí íî¿ ïåðå ðîáêè òâà ðèí íèöü êî¿ ñèðî âèíè. Ïîä³áíó ôóíêö³þ âèêî íó - âàëè òàêîæ ïîñå ëåííÿ ó âåðõ³â’ÿõ (Àäæèãîëüñüêà áàëêà 14) òà, â³ðîã³äíî, ó ñåðåäí³é ÷àñ òèí³ áàëêè (Àäæèãîëüñüêà áàëêà 7). ²íø³ ø³ñòü ïîñå ëåíü (Àäæèãîëüñüêà áàëêà 2, 4, 6, 8, 11 òà Àäæèãîëüñüêà êîñà 3) ÿâëÿëè ñîáîþ ëèøå ñåçîíí³ ñêî òàðñüê³ ñòî ÿíêè48. Îëåê ñàíäð³âñüêèé ðàéîí ñêëà äàâñÿ ç äâîõ âåëè êèõ ñòàö³îíàð íèõ ïîñå ëåíü ó ãèðë³ áàëêè (Îëåê ñàíäð³âêà 1 òà 3) òà øåñòè ñåçîí íèõ ñêî òà ðñüêèõ ñòî ÿ íîê (Îëåê ñàíäð³âêà 2, 4-8)49. ×îð íî ìî ðñüêèé ðàéîí ñêëà äàâñÿ ç îäíîãî ñòàö³îíàð íîãî ïîñå ëåííÿ (Âåëèêà ×îð íî ìîðêà 1) òà ÷îòèðüîõ ñåçîí íèõ ñòî ÿ íîê (Âåëèêà ×îð íî - ìîðêà 4-7)50. Âàðòî ï³äêðåñ ëèòè, ùî òðè îñíîâí³ ðàéîíè òÿæ³þòü äî òðüîõ íàéá³ëüøèõ íàñå ëå íèõ ïóíêò³â Îëüâ³éñüêîãî ïîë³ñó: Áåðå çàí³ (×îð íî ìî ðñüêèé), Îëü⳿ (Àäæèãîëüñüêèé) òà ãîðî äèùà Ñîô³¿âêà 2 (Îëåê ñàíäð³âñüêèé). Ìîæ ëèâî, òàêå ðîç òà øó âàííÿ ïîâ’ÿ çàíå ç òèì, ùî ó âèùåç ãà äà íèõ ïóí êòàõ ïðî âî äè - ëàñü ³ îñòà òî÷íà ïåðå ðîáêà ñêî òà ðñüêî¿ ïðî äóêö³¿ â³äïîâ³äíèõ ðàéîí³â. ϳäñó ìî âó þ÷è ðîç ãëÿä ñòà íîâ ëåííÿ òà ðîç âèòêó ñêî òà ðñüêèõ ðàéîí³â îëüâ³éñüêî¿ õîðè, à òàêîæ ¿õ ïðî ñòî ðî âî¿ ñòðóê òóðè, ìîæíà êîí ñòà òó âàòè, ùî Îëüâ³éñüêèé ïîë³ñ ìàâ äîñ òàò íüî ïîòóæíó ñêî òà ðñüêó áàçó ÿê â àðõà¿ ÷íèé, òàê ³ â êëà ñè÷ íèé òà åëë³í³ñòè÷ íèé ïåð³îäè ñâîãî ðîç âèòêó. Öÿ áàçà, áåç ñóìí³âó, äàâàëà çìîãó âèðîá ëÿòè íàä ëèø êîâó ïðî äóêö³þ, ÿêó ìîæíà áóëî ñïðÿ ìî âó âàòè íà åêñïîðò. 25 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ 47 Êðû æèö êèé Ñ. Ä. è äð. Ñåëüñêàÿ îêðóãà Îëüâèè... – Ñ. 102. 48 Òàì æå. 49 Êðû æèö êèé Ñ.Ä. è äð. Àíòè÷íûå ïîñå ëå íèÿ Íèæ íåãî Ïîáóæüÿ... – Ñ. 75. 50 Òàì æå. Ïîð³äíèé ñêëàä îëüâ³éñüêî¿ õóäîáè òà ì³ñöå â³â÷à ðñòâà ó ñèñ òåì³ îëüâ³éñüêîãî ñêî òà ðñòâà Íà æàëü, àðõå î çî î ëîã³÷íà ³íôîð ìàö³ÿ, ÿêà íà ñüî ãîäí³øí³é äåíü çíà õî - äèòüñÿ â íàøîìó ðîç ïî ðÿä æåíí³, º íåäîñ òàò íüî ïîâíîþ. Òàê, ïðàê òè÷íî íåìຠâ³äîìîñ òåé ïðî ïîð³äíèé ñêëàä õóäîáè ïîñå ëåíü Áåðå çà íñüêîãî ëèìàíó íà ï³âí³÷ â³ä Âåëè êî¿ ×îð íî ìî ðñüêî¿ áàëêè, à òàêîæ ç Îëåê - ñàíäð³âñüêî¿ áàëêè. ²íôîð ìàö³ÿ ç Àäæèãîëó òà ×îð íî ìîðêè â³äíî ñèòüñÿ â îñíîâ íîìó äî äîáè àðõà¿êè, à ç ïîñå ëåíü ïðà âî áå ðåææÿ Áóçü êîãî ëèìàíó (×îð òó âàòå 7, Ñòàðà Áîã äàí³âêà 2 òà ³í.) – äî äîáè êëà ñèêè åëë³í³çìó51. Öå çìóøóº àâòîðà îáìå æè òèñü ëèøå äåÿ êèìè ïîïå ðåäí³ìè âèñ íîâ êàìè. Àíàë³ç îñòå î ëîã³÷íîãî ìàòåð³àëó ç ïîñå ëåíü Àäæèãîë 1 òà Âåëèêà ×îð íî - ìîðêà 2, ÿê³, ÿê âæå ãîâî ðè ëîñü âèùå, âèêî íó âàëè ðîëü çèì³âíèê³â â³äïîâ³äíî â Àäæèãîëüñüêîìó òà ×îð íî ìî ðñüêîìó ðàéî íàõ, äàâ âàæ ëèâ³ ðåçóëü òàòè. Âåëè êèé â³äñî òîê ñîáàê òà êîíåé ñåðåä ñâ³éñüêèõ òâà ðèí îáîõ ïîñå ëåíü ï³äòâåð äèâ â³äã³ííî-ïàñî âèù íèé õàðàê òåð ì³ñöå âîãî ñêî òà ðñòâà.  îáîõ ðàéî íàõ ðîç âå äåííÿ äð³áíî¿ ðîãà òî¿ õóäîáè, â îñíîâ íîìó îâåöü, ïåðå - âà æàëî íàä ðîç âå äåí íÿì âåëè êî¿ ðîãà òî¿ õóäîáè. Ïðîòå, áóëè ïðî ñòå æåí³ ñóòòºâ³ â³äì³ííîñò³ ì³æ ðàéî íàìè: ÿêùî ó Àäæèãîë³ äð³áíà ðîãàòà õóäîáà ïåðå âà æàëà âåëèêó ëèøå ïðè áëèçíî íà òðå òèíó (36,5 % ïðîòè 27 %), òî ó ×îð íî ìîðö³ – á³ëüøå, àí³æ óäâ³÷³ (51 % ïðîòè 22 %)52. Òàêèì ÷èíîì, ìîæíà ïðè ïóñ òèòè, ùî ãîñ ïî äà ðñòâî ×îð íî ìî ðñüêîãî ðàéîíó á³ëüøå ñïåö³àë³çóâà - ëîñÿ íà â³â÷àðñòâ³, òîä³ ÿê â Àäæèãîëüñüêîìó ñï³ââ³äíî øåííÿ êîð³â òà îâåöü ó ñòàä³ áóëî ìàéæå ð³âíèì. Ó öüîìó ñâ³òë³ äóæå âàæ ëè âèì º íàñòóïíå ñïîñ òå ðå æåííÿ: â³âö³ ×îð íî - ìîðêè òà Àäæèãîëó âèðàçíî ð³çíè ëèñÿ çà ìîð ôî ëîã³÷íèìè õàðàê òå ðèñ òè - êàìè, à îòæå ó öèõ ðàéî íàõ ðîç âî äèëè ð³çí³ ïîðîäè îâåöü53. Áóäåìî ñïîä³âàòèñü, ùî ïîä àëüø³ äîñë³äæåííÿ çìî æóòü äàòè â³äïîâ³äü íà ïèòàííÿ: ÿêèì ÷èíîì ìîæíà ñï³ââ³äíåñòè ìîð ôî ëîã³÷í³ õàðàê òå ðèñ òèêè ð³çíèõ ïîð³ä îâåöü îëüâ³éñüêî¿ õîðè ç õàðàê òå ðèñ òè êàìè ð³çíèõ ïîð³äíèõ ãðóï îâåöü – òîí êî ðóí íèõ, ãðó áî øåð ñòèõ òîùî. Íå âèê ëþ ÷åíî, ùî â³äã³ííå ñêî òà ðñòâî ïðàê òè êó âà ëîñü ³ â ³íøèõ ðàéî íàõ îëüâ³éñüêî¿ õîðè.  óñÿ êîìó ðàç³, ëèøå â ì³ñòàõ Îëüâ³éñüêîãî ïîë³ñó – áåç - ïî ñå ðåä íüî â Îëü⳿ òà íà Áåðå çàí³ – â³äñî òîê êîíåé òà ñîáàê º íåâå ëè êèì, òîä³ ÿê íà òàêèõ â îñíîâ íîìó çåì ëå ðî áñüêèõ ïîñå ëåí íÿõ, ÿê Êóöó ðóá 1, ×îð - òó âàòå 7, Ñòàðà Áîã äàí³âêà 2 òà Ëóïà ðåâî 2 öåé â³äñî òîê ìàéæå òàêèé ñàìèé, ÿê íà ñêî òà ðñüêèõ ïîñå ëåí íÿõ Àäæèãîë 1 ÷è Âåëèêà ×îð íî ìîðêà. ³äì³íí³ñòü ì³æ ïåð øèìè òà äðó ãèìè ïîëÿãຠó çíà÷íî á³ëüøîìó â³äñîòêó âåëè êî¿ ðîãà òî¿ õóäîáè (îñîá ëèâî âîë³â) íà ïîñå ëåí íÿõ ïåð øî¿ ãðóïè. Öå 26 Îëåêñàíäð Îäð³í 51 Æóðàâ ëüîâ Î. Ï. , ßêî âåíêî Â. ². Òâà ðèí íèö òâî íà àíòè÷ íîìó ïîñå ëåíí³ Àäæèãîë 1 // Àðõåîëîã³ÿ. – 1997. – ¹ 2. – Ñ. 89. 52 Òàì ñàìî. 53 Òàì ñàìî. – Ñ. 85. ñâ³ä÷èòü íà êîðèñòü ïåðå âà æàííÿ ðîñ ëèí íèöü êîãî íàïðÿìêó â ¿õíüîìó ãîñ - ïî äàðñòâ³, ÿêå ïîòðå áó âàëî âåëè êî¿ ê³ëüêîñò³ âîë³â ÿê òÿã ëî âî¿ ñèëè ïðè îðàíö³. Îäíàê, ïðîòè ïåðå âà æàííÿ íà çåì ëå ðî áñüêèõ ïîñå ëåí íÿõ â³äã³ííî¿ ôîðìè ñêî òà ðñòâà ñâ³ä÷èòü â³äñóòí³ñòü ó ¿õ îêî ëè öÿõ ñêî òà ðñüêèõ ñòî ÿ íîê. Êð³ì â³äã³ííîãî, î÷å âèäíî, çíà÷ íèõ ðîçì³ð³â íàáóëî ³ ñò³éëîâå ðîç âå äåííÿ òâà ðèí. Ùîï ðàâäà, â ë³òåðà òóð³ ìîæíà çóñòð³òè òâåð äæåííÿ, ùî ñò³éëîâå ðîç âå äåííÿ õóäîáè íå ìàëî âåëè êîãî çíà ÷åííÿ â Îëüâ³éñüêîìó ïîë³ñ³, ³ îñíîâ íîþ ôîð ìîþ òâà ðèí íèö òâà áóëà ñàìå â³äã³ííà. Ïðîòå ç òàêèì òâåð - äæåí íÿì íàâðÿä ÷è ìîæíà ïîãî äè òèñü. Òàê, â³äîìî, ùî àíòè÷í³ àâòîðè ðåêî - ìåí äó âàëè âèïà ñàòè îâåöü ïî ñòåðí³, àáè ò³ â³ä’¿äà ëèñÿ çàëèø êàìè ðîñ ëèí ³ îäíî ÷àñíî óãíî þ âàëè ãðóíò54. Ñóìí³âíî, ùîáè îëüâ³îïîë³òè ³ãíî ðó âàëè ïîä³áíó ïðàê òèêó. Êð³ì òîãî, íå ñë³ä çàáó âàòè, ùî, ñêàæ³ìî, ð³çí³ ïîðîäè îâåöü âèìà ãàëè â³äì³ííèõ ôîðì óòðè ìàííÿ, à â Îëüâ³éñüêîìó ïîë³ñ³, ÿê âæå çàçíà ÷à ëîñÿ, ðîç âî äèëè äåê³ëüêà ¿õ ïîð³ä. Ïðî ñò³éëîâå óòðè ìàííÿ õóäîáè, êð³ì çíàõ³äîê ñïåö³àëü íèõ ïðèì³ùåíü ç ìîùå íèìè êàì ’ÿ íèìè ï³äëî ãàìè òà êàì ’ÿ íèìè çàãî ðîä êàìè, ñâ³ä÷àòü òàêîæ ³ çíàé äåí³ ñèëîñí³ ÿìè55. Ïðî à íàë³çóâàâøè â³êîâèé òà ñòà òå âèé ñêëàä îâåöü îëüâ³éñüêî¿ õîðè, Î. Ï. Æóðàâ ëüîâ ïðè é øîâ äî âèñ íîâêó, ùî îñíîâ íèìè íàïðÿì êàìè âèêî - ðèñ òàííÿ îâåöü áóëè âîâ íÿ íèé òà ìîëî÷ íèé. Ãîâî ðÿ÷è ïðî âîâ íÿ íèé íàïðÿ ìîê â îëüâ³éñüêîìó â³â÷àðñòâ³, íå ìîæíà íå çóïè íè òèñü íà îäí³é âàæ ëèâ³é îáñòà âèí³. Ìåò ðî ïîë³ÿ Îëü⳿ – ̳ëåò – ñëà - âèâñÿ ñâî¿ìè òîí êî ðóí íèìè â³âöÿìè56. Ùîï ðàâäà, íà äóìêó ³ñòî ðèê³â òâà - ðèí íèö òâà, ì³ëåòñüê³ â³âö³ áóëè íå ñïðàâæí³ìè òîí êî ðóí íèìè, îñê³ëüêè îñòàíí³ ç’ÿ âè ëèñÿ ëèøå ó XIX ñò., à ñêîð³øå ïîä³áíèìè äî îâåöü öèãà éñüêî¿ ïîðîäè, ÿêà çà ÿê³ñòþ âîâíè º ïðîì³æíîþ ì³æ íàï³âòîí êî ðóí íèìè òà ñïðàâæí³ìè òîí êî ðóí íèìè â³âöÿìè57. Ó öüîìó ñâ³òë³ äóæå ö³êàâèì º òîé ôàêò, ùî ãðåöüê³ òîðåâòè çîá ðà æó âàëè íà ñâî¿õ âèðî áàõ, ÿê³ åêñïîð òó âà ëèñÿ äî Ñê³ô³¿, îâåöü, äóæå ïîä³áíèõ äî ö³º¿ ïîðîäè. Íà äóìêó Í. Î. Ãàâ ðè ëþê, íà öèõ âèðî áàõ çîá ðà æåíî ñê³ôñüêèõ îâåöü58, ïðîòå íå ìåíø â³ðîã³äíî, ùî ìàéñòðè, ÿê³ ñòâî ðþ âàëè ö³ âèðîáè, ìàëè çà âç³ðåöü âëàñ íèõ. Íàÿâí³ñòü ó ϳâí³÷íîìó Ïðè ÷îð íî ìîð’¿ îâåöü ç ÿê³ñíèì ðóíîì ï³äòâåð - äæóºòüñÿ äàíèìè àíàë³çó âîâ íÿ íî¿ òêà íèíè ç ïîõî âàííÿ V ñò. äî í. å. ïîáëèçó ͳìôåþ59, ÿêà çáåð³ãàºòüñÿ â Îêñôîðä³. Ùå îäíèì ñâ³ä÷åí íÿì íà êîðèñòü ðîç âå äåííÿ ó Íèæ íüîìó Ïîáóææ³ îâåöü ç âèñî êîÿê³ñíèì ðóíîì º êîíñòðóêö³ÿ õë³â³â, ïðî ÿê³ çãà äó âà ëîñü âèùå. Çà 27 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ 54 Varro. II, 2, 12. 55 Êðû æèö êèé Ñ. Ä. è äð. Ñåëüñêàÿ îêðóãà Îëüâèè... – Ñ. 138. 56 Eustaph. Dionys. Perieg., 823; Plin. N. H. , VII, 190; XXIX, 33. 57 Áîãî ëþá ñêèé Ñ. Í. Ïðî èñ õîæ äå íèå è ïðå îá ðà çî âà íèå äîìàø íèõ æèâîò íûõ. – Ì., 1959. – Ñ. 292. 58 Ãàâ ðè ëþê Í. À. Ñêî òî âî äñòâî ñòåïíé Ñêè ôèè. – Ê., 1995. – Ñ. 58. 59 Ryder M. L, Hedges J. W. Ancient Scythian Wool from the Crimea // Nature. – 1973. – Vol. 242. – April 13. – P. 480. ðåêî ìåí äàö³ÿìè àíòè÷ íèõ àâòîð³â, õë³âè äëÿ òîí êî ðóí íèõ îâåöü òðè ìàëè ó á³ëüø³é ÷èñ òîò³, àí³æ äëÿ çâè ÷àé íèõ, çîê ðåìà, âèìî ùó þ÷è ï³äëîãó êàì³ííÿì (àáè íå çàñòî þ âà ëàñü ñå÷à)60. Ïîä³áí³ êîíñòðóêö³¿ â³äîì³ é íà îëüâ³éñüê³é õîð³61. Íà êîðèñòü âàæ ëè âî¿ ðîë³ â³â÷à ðñòâà â æèòò³ ìåø êàíö³â Îëüâ³éñüêîãî ïîë³ñó ñâ³ä÷àòü ³ åï³ãðàô³÷í³ äæå ðåëà. Þ. Ã. Âèíîã ðà äîâ62 ïåðå âè äàâ ö³êàâèé åï³ãðàô³÷íèé äîêó ìåíò ³ç êîëåêö³¿ îòöÿ Ëåâèöü êîãî, â ÿêîìó çãàäóºòüñÿ âîâíà â ÿêîñò³ ãðî øî âîãî åêâ³âàëåíòó. Íàâå äåìî òåêñò ïåðå - êëàäó: «Àðòèêîí ïðè âå òñòâóåò ñâîèõ äîìàø íèõ. Åñëè âàñ âûãî íèò èç äîìà Ìèë ëèîí, òî (ïåðå ñå ëÿé òåñü) â êîì íàòó ê Àòàêó, åñëè îí ïîçâî ëèò, åñëè æå íåò, òî â [êîì íàòû ?] ê Àãàòàðõó. Ïóñòü îí âçû ùåò ñ Êåð äîíà ÷àñòü øåð - ñòè». Ïåðåê ëà äà÷ äàòóº ëèñò VI ñòîë³òòÿì äî í. å. Àíàë³çóþ÷è òåêñò ëèñòà, Þ. Ã. Âèíîã ðà äîâ ðîáèòü äâà ñëóø íèõ âèñ íîâêè. Ïî-ïåðøå, ñ³ì’ÿ, ïðî ÿêó éäåòüñÿ ó ëèñò³, íå ìຠâëàñ íîãî æèòëà òà çìó øåíà çí³ìàòè éîãî â ³íøèõ îñ³á. Ïî-äðóãå, â ÿêîñò³ êâàð òèð íî¿ ïëàòí³ âîíà âèêî - ðèñ òîâóº âîâíó, ÿêó, î÷å âèäíî, Êåð äîí çàáîð ãó âàâ àâòî ðîâ³ ëèñòà – Àðòèêîíó. Òàêèì ÷èíîì, ëèñò Àðòèêîíà – öå ïðÿìå ñâ³ä÷åííÿ âàæ ëè âî¿ ðîë³ â³â÷à ðñòâà â åêî íîì³÷íîìó æèòò³ îëüâ³éñüêîãî ïîë³ñó âæå ó VI ñò. äî í. å., àäæå âîâíà âèêî ðèñ òî âó âà ëàñü íå ò³ëüêè ÿê õîäî âèé òîâàð, à íàâ³òü ÿê ãðî - øî âèé åêâ³âàëåíò. Îáðîáêà âîâíè, ïðÿä³ííÿ òà òêàö òâî Íà îëüâ³éñüê³é õîð³ ÿê àðõà¿ ÷íîãî ïåð³îäó, òàê ³ ïåð³îäó êëà ñèêè-åëë³í³çìó äóæå ÷èñåëü íèìè º çíàõ³äêè ïðåä ìåò³â, ùî ïîâ’ÿ çàí³ ç ïîïå ðåä íüîþ îáðîá - êîþ âîâíè, ïðÿä³ííÿì òà òêàö òâîì. Çîê ðåìà, ñåðåä ìàòåð³àë³â ïîñå ëåíü îëüâ³éñüêî¿ õîðè çíàé äåí³ ÷åñàëà, ÿêèìè ðîç÷³ñóâàëè âîâíó. Âîíè âèãî òîâ - ëåí³ ç ðîã³â îëåí³â òà áèê³â. Íåâå ëèêà ê³ëüê³ñòü çíàé äå íèõ ê³ñòÿ íèõ ÷åñàë äîç âîëÿº ïðè ïóñ òèòè, ùî â îñíîâ íîìó, î÷å âèäíî, âèêî ðèñ òî âó âà ëèñü äåðåâ ’ÿí³ ÷åñàëà, ÿê³ íå çáå ðåã ëèñÿ63. Äóæå ö³êàâèìè º çíàõ³äêè îíîñ³â (÷è, ìîæ ëèâî, åï³íåòðîí³â), ÿê³ âèêî ðèñ - òî âó âà ëèñü äëÿ ðîç êî ÷ó âàííÿ âîâíè äî ð³âíîì³ðíî¿ òîâ ùèíè64. Çíà ðÿääÿ, ÿê³ áóëè çíàé äåí³ íà Áåðå çàí³, ³ìïîð òî âàíî ç Àô³í. Âîíè äàòó þòüñÿ îñòàí íüîþ òðå òè íîþ VI ñò. äî í. å. 65 Ñë³ä â³äì³òèòè, ùî îáèäâà çíàé äåí³ îíîñè â³äð³çíÿ þòüñÿ äîñèòü âèñî êîþ õóäîæ íüîþ ÿê³ñòþ. Ìîæ ëèâî, ùî ö³ çíà ðÿääÿ 28 Îëåêñàíäð Îäð³í 60 Varro II, 2, 19. 61 Êðû æèö êèé Ñ. Ä. è äð. Ñåëüñêàÿ îêðóãà Îëüâèè... – Ñ. 138. 62 Âèíîã ðà äîâ Þ. Ã. Äðåâ íåé øåå ãðå ÷åñ êîå ïèñüìî ñ îñòðîâà Áåðå çàíü // Âåñ - òíèê äðåâ íåé èñòî ðèè (äàë³ – ÂÄÈ). – 1971; Ïåðøà ïóáë³êàö³ÿ áóëà çä³éñíåíà Â. Â. Ëàòè øå âèì (Ëàòû øåâ Â. Â. Ýïèã ðà ôè ÷åñ êèå íàõîäêè 1901-1903 ãã. // Èçâåñ òèÿ Àðõåîëîãè÷åñêîé êîì ìè ñèè. – Âûï. 1. – 1904. – Ñ. 10-13. 63 Êðû æèö êèé Ñ. Ä. è äð. Ñåëüñêàÿ îêðóãà Îëüâèè... – Ñ. 77. 64 Ãîð áó íîâà Ê. Ñ. Àòòè÷åñêàÿ ÷åð íî ôè ãóð íàÿ êåðà ìèêà èç ðàñ êî ïîê 1962-1971 ãã. íà ó÷àñ òêå à î. Áåðå çàíü // Õóäî æåñ òâåí íûå èçäå ëèÿ àíòè÷ íûõ ìàñ òå ðîâ. – Ë., 1982. – Ñ. 36-49. 65 Òàì æå. – Ñ. 44. áóëè ïðè âå çåí³ â ÿêîñò³ ïðè äà íîãî, àáî áóëè ïðè íå ñåí³ â æåð òâó äî õðàìó Àô³íè Åðãàíè, ïîêðî âè òåëüêè òêàö òâà66. ³äîì³ çíàõ³äêè åï³íåòðîí³â ³ íà òåðè òî𳿠îëüâ³éñüêîãî ïåðåäì³ñòÿ67. Âîíè òàêîæ ³ìïîð òî âàí³ ç Àô³í ³ â³äð³çíÿ þòüñÿ âèñî êîþ õóäîæ íüîþ ÿê³ñòþ. Ó áóäü-ÿêîìó âèïàäêó íàÿâí³ñòü äîðî ãèõ àô³íñüêèõ îíîñ³â º ñâ³ä÷åí íÿì íà êîðèñòü âàæ ëè âî¿ ðîë³ â îëüâ³éñüê³é åêî íîì³ö³ òêàöü êîãî ðåìåñëà, ÿêå ïîòðå áó âàëî âèñî êîÿê³ñíèõ çíà ðÿäü. Äóæå ÷èñåëü íèìè º çíàõ³äêè ïðÿñ ëèöü ð³çíèõ ôîðì (á³êîí³÷íèõ, êîí³÷íèõ, òðà ïåö³ºïîä³áíèõ, ïëàñ êèõ), ð³çíèõ ðîçì³ð³â òà âèãî òîâ ëå íèõ ç ð³çíèõ ìàòåð³àë³â – â³ä íàøâèä êó ðó÷ çðîá ëå íèõ ç³ ôðàã ìåíò³â êåðàì³êè äî â³äëè òèõ ç³ ñâèíöþ68. Ðîçì³ðè ïðÿñ ëèöü âèç íà ÷à ëèñÿ ðîçì³ðàìè âåðå òåí, ÿê³ äîç âî ëÿëè ïðÿñòè íèòêè ð³çíî¿ òîâ ùèíè. Âàðòî ï³äêðåñ ëèòè, ùî ïåâíà ÷àñ - òèíà êåðàì³÷íèõ ³ ê³ñòÿ íèõ ïðÿñ ëèöü òà âñ³ ñâèí öåâ³ âèãî òîâ ëÿ ëèñü ïðî - ôåñ³éíèìè ìàéñòðàìè: êåðàì³ñòàìè, ê³ñòêîð³çàìè òà ìåòà ëóð ãàìè â³äïîâ³äíî. Ñóäÿ÷è ç³ çíàõ³äîê ëèâàð íèõ ôîðì, ìàé ñòåðí³, ÿê³ âèãî òîâ ëÿëè, êð³ì ³íøîãî, ³ ïðÿñ ëèöÿ, ³ñíó âàëè â àðõà¿ ÷íèé ïåð³îä íà ïîñå ëåí íÿõ Êîçèðêà 2 òà Ñòàðà Áîã äàí³âêà 2, à òàêîæ, â³ðîã³äíî, ×îð òó âàòå 7 òà Âåëèêà ×îð íî - ìîðêà 2, äå ³ñíó âàëè ìàé ñòåðí³, â ÿêèõ îáðîá ëÿëè ñâè íåöü69. Çíà÷íî ìåíøå, àí³æ ïðÿñ ëèöü, â³äîìî çíàõ³äîê öåí òðàëü íèõ ñòðèæí³â âåðå òåí, ùî ìîæíà ïîÿñ íèòè òèì, ùî ó á³ëüøîñò³ âèïàäê³â âîíè ðîáè ëèñÿ ç äåðåâà, à òîìó íå çáå ðåã ëèñÿ70. ³ä òàêèõ âåðå òåí ÷àñòî çàëè øà ëèñÿ ëèøå ê³ñòÿí³ ÷è ñâèí öåâ³ ê³ëå÷êà71. Á³ëüø ÿê³ñí³ ñêëà äåí³ âåðå òåíà âèãî òîâ ëÿëè ç ê³ñòêè, áðîíçè òà íàâ³òü ç³ ñð³áëà. Ç íèõ ëèøå çíàõ³äêè ïåð øèõ â³äîì³ ó â³äíîñíî çíà÷í³é ê³ëüêîñò³72, ìåòàë³÷í³ æ, îñîá ëèâî ñð³áí³, êðàùå â³äîì³ çà çíàõ³äêàìè ç òåðè òî𳿠ñòå ïî âî¿ Ñê³ô³¿, êóäè âîíè åêñïîð òó âà ëèñü ç ãðåöü êèõ ì³ñò. Äóæå ÷èñåëü íèìè º çíàõ³äêè ãðó çèë äëÿ âåð òè êàëü íèõ òêàöü êèõ ñòàíê³â. Ñòàíêè öüîãî òèïó áóëè øèðîêî ðîç ïîâ ñþä æåí³ ó Ãðåö³¿ ïðî òÿ ãîì âñüîãî ïåð³îäó, ùî ðîç ãëÿäàºòüñÿ. Âîíè äîç âî ëÿëè âèãî òîâ ëÿòè òêà íèíè ÿê ïðî - ñòîãî ïîëîò íÿ íîãî, òàê ³ ðåï ñî âîãî ÷è àòëàñ íîãî ïåðå ïëåò³ííÿ73. ßê ³ ó âèïàäêó ç ïðÿñ ëè öÿìè, ñåðåä çíàõ³äîê íà òåðè òî𳿠Îëüâ³éñüêî¿ äåð æàâè 29 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ 66 Òàì æå. – Ñ. 45. 67 Êîçóá Þ. È. Îò÷åò î ðàáîòå Çàãî ðîä íîãî îòðÿäà Îëüâèé ñêîé ýêñ ïå äè öèè â 1975 ã. // Íàó êî âèé àðõ³â ²íñòè òóòó àðõå î ëî㳿 ÍÀÍÓ (äàë³ ÍÀ ²À ÍÀÍÓ). 68 Êðû æèö êèé Ñ. Ä. è äð. Ñåëüñêàÿ îêðóãà Îëüâèè... – Ñ. 77. 69 Òàì æå. – Ñ. 79. 70 Äèâ.: Ñîêî ëüñêèé Í. È. Äåðå âî îá ðà áà òû âà þ ùåå ðåìåñëî â àíòè÷ íûõ ãîñó - äà ðñòâàõ Ñåâåð íîãî Ïðè ÷åð íî ìîðüÿ. – Ì., 1971. – Ñ. 219. 71 Íàëèâ êèíà Ì. À. Êîñ òÿ íûå èçäå ëèÿ èç ðàñ êî ïîê Îëüâèè â 1935-1936 ã. // Îëüâèÿ. –Ò. 1. – Ê., 1940. – Ñ. 187-202. 72 Ñêðæèí ñêàÿ Ì. Â. Áóäíè è ïðàç äíèêè Îëüâèè. – ÑÏá, 2000. – Ñ. 136-137. 73 Áàáåíêî Ò. Í., Áðå äèñ Í. Þ. , Êëî÷êî Ë. Ñ. Ôðàã ìåíòû òêàíè èç ìóæ ñêîãî çàõî ðî íå íèÿ â Áîëü øîì Ðûæà íîâ ñêîì êóð ãàíå // Materialy i sprawozdania. – T. XX. – 1999. – S. 317-319. â³äîì³ âèñî êîÿê³ñí³ êåðàì³÷í³ òà ñâèí öåâ³ ãðó çèëà74. Ñóäÿ÷è ç òîãî, ùî ãðó - çèëà áóëè ð³çíî¿ âàãè, â Îëüâ³éñüêîìó ïîë³ñ³ âèãî òîâ ëÿëè òêà íèíè ð³çíî¿ ÿêîñò³ – â³ä äóæå òîí êèõ äî ãðó áèõ. Ùî æ ñòîñóºòüñÿ îðãàí³çàö³¿ âèðîá íèö òâà, òî íåìຠñóìí³â³â, ùî âîíî áóëî â îñíîâ íîìó äîìàøí³ì. Îäíàê, âðà õî âó þ÷è âèñî êèé ðîç âè òîê îëüâ³éñüêîãî â³â÷à ðñòâà òà, â³äïîâ³äíî, çíà÷í³ îáñÿãè ÿê³ñíî¿ âîâíè, ÿêà éøëà íà îáðîáêó, ëîã³÷íèì áóëî á ïðè ïóñ òèòè ³ñíó âàííÿ ³ ñïåö³àë³çîâà íèõ ìàé ñòå ðåíü. Àðõåîëîã³÷íèìè äîñë³äæåí íÿìè òàê³ ìàé ñòåðí³ íå âèÿâ ëåí³, ïðîòå öå íàâðÿä ÷è ìîæå ïîâí³ñòþ â³äêè íóòè ôàêò ¿õ ³ñíó âàííÿ. Òàê, íàâ³òü â åëë³í³ñòè÷ íîìó ªãèïò³, ÿêèé ñëà âèâñÿ ïîòóæ íèìè òêàöü êèìè ìàé ñòåð íÿìè, ùî âèðîá ëÿëè ëüíÿí³ òêà íèíè, âèðîá íèö òâî âîâ íÿ íèõ òêà íèí çîñå ðåä æó âà - ëîñü â îñíîâ íîìó íà äîìó, àáî ó íåâå ëè êèõ ìàé ñòåð íÿõ ç äâîìà-òðüîìà ïðàö³âíè êàìè75. Íàâ ðÿä ÷è ïîä³áí³ ìàé ñòåðí³ àðõå î ëîã³÷íî ÷³òêî â³äð³çíÿ - þòüñÿ â³ä ïðî ñòèõ äîìàøí³õ âèðîá íèöòâ. Ôàð áó âàííÿ ³ ðîç ïèñ òêà íèí Ðîç ãëÿ íåìî ïèòàííÿ ïðî âèãî òîâ ëåííÿ ôàð áî âà íèõ òêà íèí, ÿê³ çàçâè ÷àé áóëè äîñ òàò íüî äîðî ãèìè. ¯õ âèñîêà âàðò³ñòü áóëà ïîâ’ÿ çàíà, çîê ðåìà, ç³ ñêëàäí³ñòþ òåõ íî ëîã³é ôàáó âàííÿ òà ðîç ïèñó76. Òàê³ çíà õî äÿòü ó ñê³ôñüêèõ ïîõî âàí íÿõ V-IV ñò. äî í. å., â òîìó ÷èñë³ ó ïîõî âàí íÿõ âèùî¿ çíàò³, òàêèõ, ÿê ×îð òîì ëèê, Òîâ ñòà Ìîãèëà òà ³íø³77. Âñ³ ôàð áî âàí³ òêà íèíè, áåçó ìîâíî, áóëè ³ìïîð òî âàí³ ñê³ôàìè ç ãðåöü êèõ ì³ñò. Ïðîòå ó á³ëüøîñò³ âèïàäê³â íåìîæ ëèâî âñòà íî âèòè, äå ñàìå âîíè âèãî òîâ ëÿ ëèñÿ: ó ì³ñòàõ ϳâí³÷íîãî Ïðè ÷îð íî ìîð’ÿ ÷è ó Ãðåö³¿. Òîìó âàðòî ç’ÿ ñó âàòè, ÷è ìîãëè âèãî òîâ ëÿ òèñÿ òàê³ òêà íèíè â Îëüâ³éñüêîìó ïîë³ñ³, ³ ÷è ³ñíó þòü ñâ³ä÷åííÿ ¿õ âèãî òîâ ëåííÿ òàì. Òêà íèíè ôàð áó âà ëèñÿ â îñíîâ íîìó ó òðè êîëü îðè – ÷åð âî íèé, æîâ òèé, ñèí³é, à øëÿ õîì ïîºäíàííÿ äâîõ îñòàíí³õ òàêîæ ³ ó çåëå íèé 78. ×åð âî íèé êîë³ð, òî÷í³øå, ïóð ïó ðî âèé, áóâ óëþá ëå íèì êîëü î ðîì ãðåöü êî¿ àðèñ òîê - ðàò³¿. Îñíîâ íèé áàð âíèê, ùî äàâàâ òàêèé êîë³ð, – ò³ð³éñüêèé ïóð ïóð, ÿêèé äîáó âàëè ç ìîëþñê³â âèäó Murex brandaris. Ó ×îð íîìó ìîð³ òàê³ ìîëþñêè íå âîäÿòüñÿ, õî÷à ¿õ çíàõ³äêè â Îëü⳿ â³äîì³79. Íåìຠâïåâ íå íîñò³, ùî ìîëþñê³â âåçëè äî Îëü⳿ çàäëÿ âèãî òîâ ëåííÿ áàð âíèê³â, ïðîòå ³ìïîðò ãîòî - 30 Îëåêñàíäð Îäð³í 74 Ëåé ïó íñüêà Í. Î. Ñâèí öåâ³ âèðîáè ç Îëü⳿ // Àðõåîëîã³ÿ. – 1988. – ¹ 63. – Ñ. 70; Ìàê ñè ìîâà Ì. È. Ãëè íÿ íàÿ òêàö êàÿ ïîä âåñêà ñ îòòèñ êîì ïå÷àòè // ÌÈÀ. – 1956. – ¹ 50. – Ñ. 190. 75 Ìàê ñè ìîâà Ì. È. Òåõ íèêà òåê ñòèëü íîé ïðî ìûø ëåí íîñòè // Ýëëè íèñ òè ÷åñ êàÿ òåõ íèêà. – Ì.; Ë., 1948. – Ñ. 250. 76 Êðóïà Ò. Ì. Äîñë³äæåííÿ òêà íèíè IV ñò. äî í. å. ç ðîç êî ïîê íåêðî ïîëÿ Áåø-îáà // Ìóçåéí³ ÷èòàííÿ. – Ê., 2001. – Ñ. 153-154. 77 Äèâ. ï³äá³ðêó äàíèõ: Áàáåíêî Ò. Í., Áðå äèñ Í. Þ., Êëî÷êî Ë. Ñ. Óêàç. ñî÷. – S. 317-318. 78 Êðóïà Ò. Ì. Âêàç. ïðàöÿ. – Ñ. 154. 79 Ëåé ïóí ñêàÿ Í. È., Ñàìîé ëîâà Ò.Ë. Îò÷åò î ðàáî òàõ íà ó÷àñ òêå ÍÃÑ â Îëüâèè â 1994 ã. // ÍÀ ²À ÍÀÍÓ. âîãî ïóð ïóðó ç³ ñõ³äíîã ðåöü êèõ öåíòð³â éîãî âèðîá íèö òâà, ïåðø çà âñå – Õ³îñó80, º ö³ëêîì ðåàëü íèì. ²íøèì áàð âíè êîì òâà ðèí íîãî ïîõîä æåííÿ, ÿêèé äàâàâ ÷åð âî íèé êîë³ð, áóâ ÷åð âå íåöü, ÿêèé âèäî áó âàëè ç êîìàõè, ùî æèâå íà êåð ìå ñî âîìó äóá³. Íàé áëèæ ÷èì äî Îëü⳿ ì³ñöåì, äå ðîñ òóòü êåð ìå ñîâ³ äóáè, º ðàéîí Ãåðàê ëå¿ Ïîíò³éñüêî¿, ç ÿêîþ ïîë³ñ ï³äòðè ìó âàâ æâàâ³ çâ’ÿçêè, ïðè íàéìí³, ç ê³íöÿ V ñò.äî í. å. Ùî æ ñòîñóºòüñÿ áàð âíèê³â ðîñ ëèí íîãî ïîõîä æåííÿ, ÿê³ äàâàëè ÷åð âî íèé êîë³ð, – ìàðåíè êðà ñèëü íî¿ (Rubia tinctoris) òà ñàô ëîðó (Carthamus tinctoris), òî âîíè ìîãëè âèãî òîâ ëÿ òèñü íà ì³ñö³. Îáèäâ³ ðîñ ëèíè áóëè ó Ãðåö³¿ â êóëü - òóð³81 ³ ïðå êðàñíî ìîãëè ïðè æè òèñü â óìî âàõ êë³ìàòó Íèæ íüîãî Ïîáóææÿ. Ö³êàâèì º òîé ôàêò, ùî ìàðåíà êðà ñèëüíà çóñòð³÷àºòüñÿ â òåïåð³øí³é ÷àñ íà ï³âäí³ Óêðà¿íè ó çäè ÷àâ³ëîìó ñòàí³ (ùîï ðàâäà, íå â³äîìî, êîëè ñàìå âîíà çäè ÷àâ³ëà). Ñèíÿ áàðâà – ³íäèãî – ó ñòà ðî äàâí³é Ãðåö³¿ äîáó âà ëàñÿ â îñíîâ íîìó íå ç âëàñíå ³íäèãî (Indigofera tinctoria), à ç âàéäè (Isatis tinctoria)82. Óí³êàëü íîþ º çãàäêà ïðî âàéäó â ëèñò³ íà ñâèí öåâ³é ïëàñ òèíö³ VI ñò. äî í. å. ç ðîç êî ïîê îëüâ³éñüêî¿ àãîðè, ÿêå áóëî îïóáë³êîâàíå Þ. Ã. Âèíîã ðà äî âèì83. Õî÷à ç êîí - òåê ñòó ëèñòà íå ìîæíà çðî çóì³òè, ÷è áóëà âàéäà ³ìïîð òíîãî ÷è ì³ñöå âîãî ïîõîä æåííÿ (â Óêðà¿í³ öÿ ðîñ ëèíà ïîøè ðåíà ó ë³ñîñòåïó òà ñòåïó), ïðîòå ñàì ôàêò ¿¿ âèêî ðèñ òàííÿ º áåç çà ïå ðå÷ íèì. Æîâ òèé áàð âíèê äîáó âàâñÿ ç ðåçåäè (Reseda luteola)84 òà äåÿ êèõ ³íøèõ âèä³â öüîãî ðîäó, îêðåì³ ç íèõ ðîñ òóòü ³ â Óêðà¿í³, à îòæå îëüâ³éñüê³ ãðåêè ìîãëè ìàòè âëàñí³ äæå ðåëà îòðè ìàííÿ ³ ö³º¿ ñèðî âèíè. Âèõî äÿ÷è ç íàâå äå íèõ âèùå äàíèõ, à îñîá ëèâî ç ³íôîð ìàö³¿, ÿêó ì³ñòèòü ëèñò ç îëüâ³éñüêî¿ àãîðè, ìîæíà ç âåëè êèì ñòó ïå íåì â³ðîã³äíîñò³ ñòâåð äæó - âàòè ìîæ ëèâ³ñòü ³ñíó âàííÿ â Îëüâ³éñüêîìó ïîë³ñ³ ùå ç VI ñò. äî í. å. ìàé ñòå - ðåíü ç ôàð áó âàííÿ òêà íèí ³, ó ïåðøó ÷åðãó, âîâ íÿ íèõ. Ö³ëêîì â³ðîã³äíî òàêîæ, ùî ó öèõ ìàé ñòåð íÿõ êîðèñ òó âà ëèñÿ áàð âíè êàìè ì³ñöå âîãî âèðîá - íèö òâà. Îñíîâí³ â³ðîã³äí³ íàïðÿìêè åêñïîðòó âîâíè òà âèðîá³â ç íå¿ Âñ³ íàâå äåí³ âèùå ôàêòè îäíî çíà÷íî ñâ³ä÷àòü íà êîðèñòü íàÿâ íîñò³ åêñïîð òíîãî ïîòåíö³àëó îëüâ³éñüêîãî â³â÷à ðñòâà òà òêàö òâà. Ïîë³ñ ì³ã åêñïîð òó âàòè ñèðî âèíó (âîâíó), ñìóøêè, âîâ íÿí³ òêà íèíè, à òàêîæ ãîòîâ³ 31 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ 80 Athen. I, 286. 81 Zohary D., Hopf M. Domestication of plants in the Old World. – Oxford, 2000. – P. 209, 211. 82 Zohary D., Hopf M. Op. cit. – P. 208-211. Íåç íàííÿ öüîãî ôàêòó ÷àñòî ïðè çâî - äèòü äî ïåðåîö³íêè âàð òîñò³ ³íäèãî, ÿêèé â òàêîìó ðàç³ íåîáõ³äíî áóëî ³ìïîð - òó âàòè ç ²í䳿, àäæå íà Áëèçü êîìó Ñõîä³ â³í ç’ÿ âèâñÿ ëèøå íåçà äîâãî ïåðåä àðà áñüêèì çàâî þ âàí íÿì. 83 Vinogradov Yu. The Greek colonisation of the Black Sea region in the light of private lead letters // The colonisation of the Black Sea area. – Stuttgart, 1998. – P. 158. 84 Zohary D., Hopf M. Op. cit. – P. 209. âèðîáè – îäÿã, êèëèìè òîùî. Íà æàëü, íà â³äì³íó â³ä Áîñ ïîðó, åêñïîðò âîâíè ç ÿêîãî çàñâ³ä÷å íèé ïèñåì íèìè äæå ðå ëàìè85, îëüâ³éñüêà òîðã³âëÿ âèùåç ãà - äà íîþ ïðî äóêö³ºþ çîâñ³ì íå âèñâ³òëåíà ó äæå ðå ëàõ, à ïîîäè íîê³ àðõå î - ëîã³÷í³ çíàõ³äêè íå ìîæóòü îäíî çíà÷íî âêà çó âàòè íà ì³ñöå âèãî òîâ ëåííÿ ïðî äóêö³¿. Òîìó íèæ÷å áóäóòü îêðåñ ëåí³ â³ðîã³äí³ íàïðÿìêè åêñïîðòó. Ñòå ïîâà Ñê³ô³ÿ. Òêàö òâî ó ñê³ô³â áóëî ìåíø ðîç âè íó òèì, àí³æ ó ãðåê³â òà ïëå ìåí ˳ñîñòåïó, ïðî ùî ñâ³ä÷àòü çàïî çè ÷åííÿ ñê³ôàìè âåðå òåí ó ïåð - øèõ òà ïðÿñ ëèöü â îñòàíí³õ86. Äî òîãî æ, êî÷³âíèêè âèêî ðèñ òî âó âàëè ïðèì³òèâ íèé ãîðè çîí òàëü íèé ñòà íîê (íå ïëó òàòè ç äîñ êî íà ëèì ºãèïå òñüêèì ãîðè çîí òàëü íèì ñòàí êîì), ÿêèé äàâàâ çìîãó âèãî òîâ ëÿòè ëèøå âóçüêó òàñüìó (äî 16 ñì)87. Âðà õî âó þ÷è ö³ îáñòà âèíè, äî Ñê³ô³¿ ìàëà ïîñòà ÷à òèñü ãîòîâà ïðî äóêö³ÿ, ÿêà çà àñîð òè ìåí òîì òà ÿê³ñòþ ïåðå âà æàëà ì³ñöåâó. Àðõåîëîã³÷íî çàô³êñî âàíî ³ìïîðò ñê³ôàìè êîø òîâ íîãî ãðåöü êîãî îäÿãó, ïðîòå ö³ëêîì â³ðîã³äíèì º é ³ìïîðò á³ëüø äåøå âî¿ ïðî äóêö³¿. Íà æàëü, íàðàç³ íåìîæ ëèâî âèç íà ÷èòè, ÿêà ÷àñ òèíà öèõ òêà íèí áóëà âèðîá ëåíà ó ì³ñòàõ ϳâí³÷íîãî Ïðè ÷îð íî ìîð’ÿ, çîê ðåìà Îëü⳿, à ÿêà ëèøå ïåðåïðî äó âà - ëàñü ì³ñöå âèìè åëë³íàìè. Ãðåöüê³ ïîë³ñè ϳâäåí íîãî òà Çàõ³äíîãî Ïðè ÷îð íî ìîð’ÿ. Òêàö òâî ó öèõ ïîë³ñàõ, î÷å âèäíî, çíà õî äè ëîñü ïðè áëèçíî íà òîìó æ ð³âí³, ùî ³ â Îëü⳿, ïðîòå æîäåí ç íèõ íå ìàâ íàñò³ëüêè ðîç âè íó òî¿ ñêî òà ðñüêî¿ õîðè. Òîìó ó öüîìó íàïðÿìêó îëüâ³éñüêî¿ òîðã³âë³ â³ðîã³äíèé åêñïîðò ÿê ñèðî âèíè, òàê ³ ãîòî âî¿ ïðî äóêö³¿. Ùîï ðàâäà, îñòàíí³é íàáà ãàòî âèã³äí³øèé åêî íîì³÷íî. Ãðåöüê³ ïîë³ñè Ñåðåä çåì íî ìîð’ÿ. Íàâ ðÿä ÷è ìîæíà ñóìí³âàòèñü, ùî ð³âåíü ðîç âèòêó òêàö òâà, ïðèì³ðîì, â Àô³íàõ, áóâ âèùèì, àí³æ â Îëü⳿. Âèùèì áóâ ³ ð³âåíü îðãàí³çàö³¿ âèðîá íèö òâà – ³ñíó âàëè âåëèê³ òêàöüê³ ìàé - ñòåðí³-åðãàñ òåð³¿. Ñóäÿ÷è ç ³ìïîðòó âîâíè ç Áîñ ïîðó äî Àô³í, ïðî ÿêèé âæå çãà äó âà ëîñü âèùå, àô³íñüêå òêàöüêå ðåìåñëî ïîòðå áó âàëî ³ìïîðòó ñèðî - âèíè. Çâà æà þ÷è íà íàâå äåí³ âèùå ôàêòè, ìîæíà ñòâåð äæó âàòè, ùî ó íàïðÿìêó Ñåðåä çåì íî ìîð’ÿ ç Îëü⳿ ìàëà éòè â îñíîâ íîìó, ÿêùî âçà ãàë³ íå âèê ëþ÷íî, ñèðî âèíà. ϳäñóìêè ðîç ãëÿäó îñíîâ íèõ â³ðîã³äíèõ íàïðÿìê³â åêñïîðòó âîâíè òà âèðîá³â ç íå¿ ïðåä ñòàâ ëåí³ íà äâî äîëü íîìó ãðàô³ (äèâ.: Ðèñ. 3), äå íàî÷íî çîá ðà æåí³ ÿê îñíîâí³ íàïðÿìêè åêñïîðòó ïðî äóêö³¿, ïîâ’ÿ çà íî¿ ç âèðîá íèö - òâîì òà îáðîá êîþ âîâíè, òàê ³ îñíîâí³ âèäè ö³º¿ ïðî äóêö³¿, ùî åêñïîð òó âà - ëàñÿ ïî öèõ íàïðÿì êàõ. 32 Îëåêñàíäð Îäð³í 85 Dem.,XXXIV. 86 Ãàâ ðè ëþê Í. À. Ïðÿ äå íèå ó ñòåï íûõ ñêè ôîâ // Ñêèôû Ñåâåð íîãî Ïðè ÷åð íî - ìîðüÿ. – Ê., 1989. – Ñ. 124, 129. 87 Øèø ëèíà Í. È. Òåê ñòèëü ýïîõè áðîíçû Ïðè êàñ ïèé ñêèõ ñòå ïåé // Òåê ñòèëü ýïîõè áðîíçû Åâðà çèé ñêèõ ñòå ïåé. – Ì., 1989. – Ñ. 33. 33 Âèðîáíèöòâî âîâíè ³ âîâíÿíèõ âèðîá³â òà òîðã³âëÿ íèìè â Îëü⳿ Ðèñ. 3 Ãðàô "³ðîã³äí³ íàïðÿìè åêñïîðòó âîâíè òà âèðîá³â ç âîâíè ç Îëü⳿ ó VI–IVñò. äî í.å." * * * Âèê ëà äå íèé ìàòåð³àë äîç âîëÿº çðî áèòè íàñòóïí³ âèñ íîâêè: 1. Îëüâ³éñüêà äåð æàâà ìàëà äîñ òàòí³ ïðè ðîäí³ ðåñóðñè äëÿ ³íòåí ñèâ íîãî ðîç âèòêó â³â÷à ðñòâà. 2. Íà îëüâ³éñüê³é õîð³ ÿê àðõà¿ ÷íîãî, òàê ³ êëà ñè÷ íîãî ïåð³îä³â ³ñíó âàëè äîâîë³ çíà÷í³ ðàéîíè, ãîñ ïî äà ðñòâî ÿêèõ ñïåö³àë³çóâà ëîñÿ íà ñêî òàðñòâ³, çîê ðåìà, â³â÷àðñòâ³, ³ ìîãëî äàâàòè åêñïîð òíó ïðî äóêö³þ. 3. ³â÷à ðñòâî â³ä³ãðà âàëî îäíó ç ïðîâ³äíèõ ðîëåé ó ñêî òàðñòâ³ Îëüâ³éñüêîãî ïîë³ñó. 4.  Îëüâ³éñüêîìó ïîë³ñ³ áóëè øèðîêî ðîç âè íåí³ ïðî ìèñëè òà ðåìåñëà, ïîâ’ÿ çàí³ ç îáðîá êîþ âîâíè, ïåðø çà âñå – ïðÿä³ííÿ òà òêàö òâî. 5. Ö³ëêîì â³ðîã³äíèì º âèãî òîâ ëåííÿ â Îëü⳿ äîðî ãèõ ôàð áî âàíèõ òêà íèí. 6. Îëüâ³éñüêèé ïîë³ñ ìàâ çìîãó åêñïîð òó âàòè ÿê ñèðî âèíó, òàê ³ ãîòîâó ïðî äóêö³þ äî ð³çíèõ ðåã³îí³â ó çàëåæ íîñò³ â³ä âèìîã ñïî æè âà÷³â. 34 Îëåêñàíäð Îäð³í

Схожі ресурси