Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії
Gespeichert in:
| Datum: | 2006 |
|---|---|
| 1. Verfasser: | |
| Format: | Artikel |
| Sprache: | Ukrainian |
| Veröffentlicht: |
Інститут історії України НАН України
2006
|
| Schriftenreihe: | Україна в Центрально-Східній Європі |
| Schlagworte: | |
| Online Zugang: | https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/78734 |
| Tags: |
Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Zitieren: | Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії / Ю. Мицик / Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 627-634. — укр. |
Institution
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
nasplib_isofts_kiev_ua-123456789-78734 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
nasplib_isofts_kiev_ua-123456789-787342025-02-23T19:59:28Z Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії Мицик, Ю. Рецензії, огляди 2006 Article Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії / Ю. Мицик / Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 627-634. — укр. XXXX-0035 https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/78734 uk Україна в Центрально-Східній Європі application/pdf Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| topic |
Рецензії, огляди Рецензії, огляди |
| spellingShingle |
Рецензії, огляди Рецензії, огляди Мицик, Ю. Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії Україна в Центрально-Східній Європі |
| format |
Article |
| author |
Мицик, Ю. |
| author_facet |
Мицик, Ю. |
| author_sort |
Мицик, Ю. |
| title |
Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії |
| title_short |
Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії |
| title_full |
Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії |
| title_fullStr |
Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії |
| title_full_unstemmed |
Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії |
| title_sort |
здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2006 |
| topic_facet |
Рецензії, огляди |
| url |
https://nasplib.isofts.kiev.ua/handle/123456789/78734 |
| citation_txt |
Здобутки і недоліки польської серії книг з військової історії / Ю. Мицик / Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 627-634. — укр. |
| series |
Україна в Центрально-Східній Європі |
| work_keys_str_mv |
AT micikû zdobutkiínedolíkipolʹsʹkoíserííknigzvíjsʹkovoíístoríí |
| first_indexed |
2025-11-24T21:06:54Z |
| last_indexed |
2025-11-24T21:06:54Z |
| _version_ |
1849707373510262784 |
| fulltext |
Ðîçä³ë VIII
Ðåöåí糿, îãëÿäè
ÇÄÎÁÓÒÊÈ É ÍÅÄÎ˲ÊÈ ÏÎËÜÑÜÊί ÑÅв¯
ÊÍÈÃ Ç Â²ÉÑÜÊÎÂί ²ÑÒÎв¯
Ó
ñó ÷àñíié Ïîëüùi ó âàð øà âñüêî ìó âè äàâ íèöòâi «Bel -
lo na» âæå ïðî òÿ ãîì ïî íàä 20 ðîêiâ âè õî äèòü íà óêî -
âî- ïî ïó ëÿð íà ñåð iÿ «²ñòî ðè÷íi áèò âè» («Historyczne
bitwy»). Äóìàºòüñÿ, ùî âðåøòi íà ñòàâ ÷àñ ïî ãî âî ðè òè ïðî íå¿ äå -
òàëü íiøå i çó ïè íè òèñü òiëüêè íà äå ÿ êèõ õà ðàê òåð íèõ ïî çèö iÿõ, áî â
íå âå ëèêié çà ìiòöi íå ìîæ ëè âî îõî ïè òè âñi àñ ïåê òè, âðà õî âó þ ÷è
äóæå ðiçíî ìà íiòíó òå ìà òè êó âè äàíü.
Îòæå, â ñåði¿ âèñâiòëþºòüñÿ õiä íà é âàæ ëèâ iøèõ áà òàëié ó
ñâiòîâié iñòîði¿ ç äàâíiõ ÷àñiâ äî íà øèõ äíiâ. Ó ¿¿ êíè ãàõ çíà õî äè -
ìî, íà ïðèê ëàä, i îïèñ áèò âè ïðè Êàí íàõ (216 ð. äî í. å.), i îïèñ áî¿â
ó Â’ºòíàìi (1945–1975 ðð.), àëå îñîá ëè âà óâà ãà ïðè äiëÿºòüñÿ áà -
òàë iÿì ÕV²²²–XÕ ñò. Âñüî ãî ïî áà ÷è ëî ñâiò âæå ïî íàä 100 êíè æîê
ñå ðåä íüî ãî ôîð ìà òó (ïðè áëèç íî 10–20 äðóê. àð êóøiâ), ÿêi º ãàð íî
îôîð ìëå íè ìè i çà çâè ÷àé ìiñòÿòü ó ñîái êàð òè âiéñüêî âèõ äié, ïëà -
íè áèòâ, íå îáõiäíèé ìiíiìóì ìà ëþíêiâ i ïî ðòðåòiâ (ôî òîã ðàôié).
Öi êíè ãè íà ïè ñàíi æâà âî, ÷è òà þòü ñÿ iç çà öiêàâ ëåí íÿì, îðiºíòî âàíi
íà øè ðî êó ÷è òàöü êó àó äè òîð iþ, òîìó âè õî äÿòü âå ëè êè ìè òè ðà æà -
ìè i, çäàºòüñÿ, ñïðàâ ëÿ þòü ïî ìiòíèé âïëèâ íà ôîð ìó âàí íÿ âiçi¿
iñòî ðè÷ íî¿ ìè íóâ øè íè ó ñâiäî ìîñòi ñó ÷àñ íèõ ïî ëÿêiâ, îñîá ëè âî
òèõ, õòî ïðàã íå ïðè ñâÿ òè òè ñåáå âiéñüêîâié ñëóæái.
Âiäðàä íî, ùî óêð à¿íñüêà òå ìà òè êà ó öié ñåði¿ ïðåä ñòàâ ëå íà
ãiäíî, i çà öiêàâ ëåí íÿ äî íå¿ çðîñ òàº. Àâòîðè êíèã ñåði¿ âëàñ íå âèâ -
÷à þòü íà ñàì ïå ðåä iñòîð iþ ïî ëüñüêèõ çáðîé íèõ ñèë, àëå ç î÷å âèä -
íèõ ïðè ÷èí ÷àñ òî-ãóñ òî ïðè öüî ìó íå ìîæ ëè âî îá iéòè óêð à¿íñüêó
ïðî áëå ìà òè êó. Âíà ñëiäîê öüî ãî â ñåði¿ ç’ÿ âè ëîñü ïî íàä òðè äå ñÿò -
êà êíèã, ó êîò ðèõ áåç ïî ñå ðåä íüî éäåòü ñÿ ïðî âàæ ëèâi ñòî ðiíêè
âiéñüêî âî¿ iñòîði¿ Óêðà¿ íè, ïðè íàéìíi, äîñëiäæó þòü ñÿ òi áèò âè, â
êîò ðèõ óêðà¿íöi âiäiãðà âà ëè âàæ ëè âó ðîëü. Ó îñòàí íüî ìó âè ïàä êó
ìàºìî íà óâàçi êíè ãè ïðî áèò âè ÷àñiâ Äðó ãî¿ ñâiòî âî¿ âiéíè: Ìîñ -
Óêðà¿íà â Öåíòðàëüíî-Ñõ³äí³é ªâðîï³, ¹ 6, 2006 627
êî âñüêà, Ñò àëiíãðà äñüêà, Êó ðñüêà, îá îðî íà Ëåíiíãðà äà é Ñå âàñ òî -
ïî ëÿ, áî¿ çà Áó äà ïåøò (1944–1945); òà êîæ áèò âè ÷àñiâ Ïåð øî¿
ñâiòî âî¿ âiéíè (Ãîð ëèöü êèé ïðî ðèâ 1915 ð.), ðîñiéñüêî-ÿïî íñüêî¿
âiéíè 1904–1905 ðð. (Öó ñè ìà, îá îðî íà Ïîðò-Àðòóðà), çðåø òîþ
ðÿä áèòâ íà ïî ëå îíiâñüêî¿ Ôðàíöi¿ (Áî ðî äè íî, Áå ðå çè íà òà ií.).
Çíà÷ íå çà öiêàâ ëåí íÿ âèê ëè êà þòü òi êíè ãè, ó êîò ðèõ éäåòü ñÿ áåç ïî -
ñå ðåä íüî ïðî ïî ëüñüêî-óêðà¿íñüêi áèò âè àáî æ òi, ùî ïðî õî äè ëè íà
óêð à¿íñüêèõ çåì ëÿõ. Îñîá ëè âî àê òèâ íèì àâ òî ðîì º òóò Ì. Êëi -
ìåöü êèé (Klimecki) êîò ðèé âè äàâ ïðàöi, ïðè ñâÿ ÷åíi áîÿì çà Ëüâiâ
(Lwów 1918–1919), ×îðòêiâ (Czortków 1919), Ñõiäíó Ãà ëè ÷è íó
(Galizja Wschodnia 1920), ïðî Ãîð ëèöü êèé ïðî ðèâ íiìåöü êî¿ àðìi¿
(Gorlice 1915). Íàä áëèçü êîþ òå ìà òè êîþ ïðà öþº Ñ. ×å ðåï (S. Cze -
rep), ÿêèé âè äàâ êíè ãó ïðî áèò âó ïiä Ëóöü êîì (Luck 1916).
Âçà ãàëi ïî ëüñüêèì iñòî ðè êàì òðå áà ùèðî ïîä ÿ êó âà òè çà òå,
ùî âîíè îïå ðà òèâ íî äîñëiäæó þòü «áiëi ïëÿ ìè», ÿêi âè íèê ëè ÷å ðåç
çà áî ðî íè ç áîêó êî ìó íiñòè÷ íî¿ Ìîñ êâè, ïî ëåã øó þ ÷è öèì ïðà öþ
óêð à¿íñüêèì äîñëiäíè êàì. Ìàºìî íà óâàçi íà ñàì ïå ðåä êíè ãè
Â. Âëî äàð êå âè ÷à (W. W³odarkiewicz) ïðî áî¿ çà Ëüâiâ ó 1939 ð.
(Lwów, 1939), Ö. Ãæå ëÿ êà (Ñ. Grzelak) ïðî áî¿ â ðà éîíi Øàöü êèõ
îçåð ó òîé æå ïåð iîä (Szack-Wytyczno 1939), òà êîæ Ë. Âè ù åëü -
ñüêî ãî (L. Wyszczelski), ÿêèé íà ïè ñàâ êíè ãè, ïðè ñâÿ ÷åíi áîÿì çà
Êè¿â ó 1920 ð. (Kijów 1920) òà «÷óäó íàä Âiñëîþ» (Warszawa 1920).
Íàì âàæ êî ñó äè òè ïðî ÿêiñòü áiëüøîñòi ç öèõ ïðàöü óæå õî÷à á
òîìó, ùî ñôå ðà íà øèõ íà óêî âèõ iíòå ðåñiâ îõîï ëþº ïå ðå âàæ íî êî -
çàöü êó äîáó. Òîìó çó ïè íè ìîñü òiëüêè íà äå ÿ êèõ ïðà öÿõ, ÿêi ñòî ñó -
þòü ñÿ ñôå ðè íà øî ãî íà óêî âî ãî ïî øó êó.
Áåç çà ïå ðå÷ íèì ïî çè òè âîì ñåði¿ º òîé ôàêò, ùî ðÿä êíèã ïðî -
ëè âຠñâiòëî íà «áiëi ïëÿ ìè» óêð à¿íñüêî¿ âîºííî¿ iñòîði¿. Ïiä öèì
êó òîì çîðó ñïðà âæíüîþ çíà õiäêîþ äëÿ óêð à¿íñüêèõ äîñëiäíèêiâ º
êíè ãè Ï. Äðóä æà, ß. Âîé òàñ iêà, Ä. Êóï iøà, Ì. Ïëåâ ÷è íñüêî ãî,
ïðè ñâÿ ÷åíi ìàé æå íå çíà íèì åï içî äàì âiéñüêî âî¿ iñòîði¿ Óêðà¿ íè
ðàí íüî ìî äåð íî¿ äîáè, ÿê îò: áèò âàì ïiä Îðøåþ (Drod¿ P. Orsza
1514), Îáåð òè íîì (Plewczyñski M. Obertyn 1531), Ïiäãàé öÿ ìè
(Wojtasik J. Podhajce 1698), âçÿò òþ Ïî ëîöü êà ó 1579 ð. i Ñìî ëåí -
ñüêié âiéíi 1632–1634 ðð. (Kupisz. D. Po³ock 1579; D. Kupisz. Smo -
³eñsk 1632–1634). Äî íèõ ìîæ íà âiäíåñ òè i êíè ãó Ìà ðöiíà Ãà âåí -
ÐÅÖÅÍDz¯, ÎÃËßÄÈ
628
äè, êîò ðèé ãðóí òîâ íî äî ñëiäèâ áèò âè ïiä Ïî ëîí êîþ òà íàä ð. Áà -
ñåþ ó 1660 ð., ùî ñóòòºâî âïëè íó ëè íà õiä ïî ëüñüêî-ðîñiéñüêî¿
âiéíè 1654–1667 ðð. i ñè òó àö iþ â Áiëî ðóñi òà íà Óêðà¿íi (Gawêda
M. Po³onka-Basia 1660. — Warszawa, 2005). Öå ïîçà ñó ìíiâîì ïî -
ëåã øèòü ïðà öþ óêð à¿íñüêèì äîñëiäíè êàì, êîòði ðàíî ÷è ïiçíî
çâåð íóòü ñÿ äî öèõ ñþ æåòiâ âiò÷èç íÿ íî¿ iñòîði¿.
Âàæ ëè âî, ùî ñå ðåä àâ òîðiâ êíèã ñåði¿ áà ÷è ìî ïðî âiäíèõ ïîëü -
ñüêèõ íà óêîâöiâ, äî ðî áîê ÿêèõ äî ñèòü äîá ðå âiäî ìèé ¿õíiì óêðà¿í -
ñüêèì êî ëå ãàì, à éîãî ÿêiñòü çäî áó ëà ñõâàëüíi âiäãó êè i â ðå öåí çi ÿõ,
ùî äðó êó âà ëèñü íà ñòî ðiíêàõ ðÿäó óêð à¿íñüêèõ íà óêî âèõ ÷à ñî ïè -
ñiâ.  ¿õ ÷èñëi áà ÷è ìî ïðîô. Âàð øà âñüêî ãî óíiâåð ñè òå òó Ìè ðîñ ëà -
âà Íà ã åëüñüêî ãî (Nagielski M. Warszawa 1656. — Warszawa, 1990),
ïðîô. Âàð øà âñüêî ãî i ßãåë ëî íñüêî ãî (Êðàêiâ) óíiâåð ñè òåòiâ Âëà -
äèñ ëà âà Ñåð ÷è êà (Serczyk W. A. Po³tawa 1709. — Warszawa, 1994),
âæå ïî êiéíî ãî, íà æàëü, ïðîô. Ëåõà Ïiäãî ðî äåöü êî ãî (£. Pod ho ro -
dec ki), ÿêèé âè äàâ ìî íîã ðàôi¿, ïðè ñâÿ ÷åíi Õî òèíñüêié (Chocim
1621), Âiäåíñüêié (Wiedeñ 1683), Êó ëèêiâñüêié (Kulikowe pole
1380) áèò âàì. Çãà äàíi àâ òî ðè ïå ðå êîí ëè âî äî âî äÿòü, ùî ïî ïó ëÿð -
íèé âèê ëàä, îðiºíòàö iÿ íà øè ðî êèé ÷è òàöü êèé çà ãàë íå º ñóòòºâîþ
ïå ðå øêî äîþ äëÿ îïðè ëþä íåí íÿ ðå çóëü òàòiâ âëàñ íî ãî íà óêî âî ãî
ïî øó êó. Íèìè àê òèâ íî âè êî ðèñ òî âóºòüñÿ áà ãà òèé äæå ðåëü íèé ìà -
òåð iàë, â ò. ÷. çíàé äå íèé â ðå çóëü òàòi àðõiâíèõ êâå ðåíä, âîíè äîá ðå
îðiºíòó þòü ñÿ â ñó ÷àñíié iñòîð iîã ðàôi¿. Íàï ðèê ëàä, çãà äà íèé Â. Ãà -
âåí äà, òîð êíóâ øèñü Êî íî òî ïñüêî¿ áèò âè 1659 ð., ñïè ðàºòüñÿ ó ñâî -
¿õ âèñ íîâ êàõ i íà ïðàöi ìî ëî äî ãî óêð à¿íñüêî ãî äîñëiäíè êà Àíäðiÿ
Áóëüâiíñüêî ãî, êîò ðèé êiëüêà ðîêiâ òîìó çà õèñ òèâ êàí äè äà ò ñüêó
äèñ åð òàö iþ ïðî ðîñiéñüêî-óêð à¿íñüêó âiéíó 1658–1659 ðð.
Ïðè íà ãiäíî âiäçíà ÷è ìî, ùî ïðîô. Ì. Íà ã åëüñüêèé êåðóº äi -
ÿëüíiñòþ íà óêî âî ãî ñåì iíà ðó ç âiéñüêî âî¿ iñòîði¿ íà iñòî ðè÷ íî ìó
ôà êóëü òåòi Âàð øà âñüêî ãî óíiâåð ñè òå òó. ²ìåíà òà êèõ ìî ëî äèõ íà ó -
êîâ öiâ, ÿê Äàð ióø Ñêî ðó ïà, Òî ìàø Áî ãóí, Àëüáåðò Áî ðî âÿê, ßöåê
Êî ìó äà, Äàð ióø Ìiëå âñüêèé, Ïåòð Êðîëü, Êîí ðàä Áî áÿ òè íñüêèé,
ïîêè ìàëî ùî ãî âî ðÿòü óêð à¿íñüêèì äîñëiäíè êàì, àëå ¿õíi äå áþòíi
ïðàöi º äóæå ïåð ñïåê òèâ íè ìè (äèâ. çáiðíèê ïðàöü ó÷àñ íèêiâ çãà äà -
íî ãî ñåì iíà ðó ïiä çà ãî ëîâ êîì «Staropolska sztuka wojenna XVI–
XVII wieku. — Warszawa, 2002»), i íå âè ïàä êî âî äåõ òî ç íèõ âæå
ÐÅÖÅÍDz¯, ÎÃËßÄÈ
629
âèäຠñâî¿ êíè ãè â ñåði¿ «Áåë ëî íà». Ìàºìî íà óâàçi êíè ãó Ò. Áî ãó -
íà, ïðè ñâÿ ÷å íó áîÿì çà Ìîñ êâó ó îäèí ç ðîêiâ «Ñìóò íî ãî âðå ìå íè»
(Bohun Ò. Moskwa 1612. — Warszawa, 2004). Ñëiä, î÷å âèä íî, ÷å êà -
òè ïî ÿ âè â ñåði¿ «Áåë ëî íà» íî âèõ ïðàöü, ïðè ñâÿ ÷å íèõ ïî ëüñüêî-
óêð à ¿íñüêèì áèò âàì, àäæå À. Áî ðî âÿê äîñëiäæóº iñòîð iþ ïî âñòàí -
íÿ Ä. Ãóíi òà ß. Îñòðÿ íè íà 1638 ð., ß. Êî ìó äà — Ëî¿âñüêó áèò âó
1649 ð., Ä. Ìiëå âñüêèé — îá ëî ãó Ñó ÷à âè 1653 ð., Ê. Áî áÿ òè íñüêèé
i Ï. Êðîëü — âîºííi äi¿ â Áiëî ðóñi ó 1654–1655 ðð., â ò. ÷. é ó÷àñòü ó
íèõ óêð à¿íñüêî ãî êîð ïó ñó ². Çî ëî òà ðåí êà, À. Ãà ðà òèì — ïî ëêî âîä -
÷åñü êó äiÿëüíiñòü ßíà Ñîáåñüêîãî.
Òðà äè öiéíî ïî ëüñüêà iñòîð iîã ðàô iÿ âè ÿâ ëÿº çíà÷ íèé i íå -
ñëàá íó ÷èé iíòå ðåñ äî iñòîði¿ Íàö iî íàëü íî-âèç âîëü íî¿ âiéíè (Íàö i î -
íàëüíî¿ ðå âî ëþöi¿) óêð à¿íñüêî ãî íà ðî äó ñå ðå äè íè ÕV²² ñò., i ïðè -
ðîä íî, ùî «Áåë ëî íà» ïðàã íå çà äî âîëü íè òè ïî ïèò ÷è òàöü êî ãî çà ãà -
ëó, êîò ðèé âèðiñ iç øòàíöiâ «Âîã íåì i ìå ÷åì» Ã. Ѻíêå âè ÷à. Óæå
âèé øëè êíè ãè Â. Áåð íàöü êî ãî, Ðî ìó àëü äà Ðî ìà íñüêî ãî, Âîé öå õà
ßöå êà Äëó ãî ëå íöüêî ãî, Êàñ ïå ðà Øüë åäçiíñüêî ãî, ïðè ñâÿ ÷åíi áèò -
âàì íà Æîâ òèõ Âî äàõ i ïiä Êîð ñó íåì (W. Biernacki. Zó³te wody —
Korsuñ 1648. — Warszawa, 2004), òà êîæ Çáà ðàçüêié (K. Sledziñski.
Zbara¿ 1649. — Warszawa, 2005), Áå ðåñ òåöüêié (R. Romañski.
Beres teczko 1651. — Warszawa, 1994) Áà òîçüêié (D³ugo³êcki W. J.
Batoh 1652. — Warszawa, 1995), ×óäíiâñüêié (R. Romañski.
Cudnów 1660. — Warszawa, 1996) áèò âàì. Ñå ðåä íèõ ïî çè òèâ íî
âè ðiçíÿºòüñÿ êíè ãà Â. Äëó ãî ëå íöüêî ãî, íà ïè ñà íà àâ òî ðîì iç ãëè áî -
êèì çíàí íÿì ñïðà âè. Äàëi ìè ïî ñòà âè ëè á ïðà öþ Ê. Øüë åäçiíñüêî -
ãî, à ïî òiì — Â. Áåð íàöü êî ãî i Ð. Ðî ìà íñüêî ãî. Îñòàííié âè äàâ àæ
äâi ïðàöi ñòî ñîâ íî áèòâ ïåð iî äó Íàö iî íàëü íî-âèç âîëü íî¿ âiéíè. Íà
íèõ õîò iëî ñÿ á çó ïè íè òèñü îêðå ìî.
Öi êíè ãè ïîä à þòü äî ñèòü ïî âíèé íà ðèñ iñòîði¿ äîñëiäæó âà -
íèõ áèòâ, òóò ðîç ïîâ iäàºòüñÿ ïðî ãî ëîâíi ¿õ åòà ïè, àâ òîð âïè ñóº ¿õ
ó êîí òåêñò òî ãî ÷àñ íèõ ïî ëüñüêî-óêð à¿íñüêî¿ òà ïî ëüñüêî- ðîñié -
ñüêî¿ âiéí, çó ïè íÿºòüñÿ íà îçáðîºííi àðìié, ¿õíié òàê òèöi, ïëà íàõ
äié òà ¿õ ðå àë içàöi¿ òîùî. Àëå ÷èì áiëüøå ÷èòàºø öþ êíè ãó, òèì
áiëüøå âè íè êຠïî ÷óò òÿ, ùî ÷èòàºø íå íà óêî âî-ïî ïó ëÿð íå, à ïðî ñ -
òî ïî ïó ëÿð íå âè äàí íÿ. Îñîá ëè âî öå ñòî ñóºòüñÿ êíè ãè ïðî Áå ðåñ -
òåöü êó áèò âó.
ÐÅÖÅÍDz¯, ÎÃËßÄÈ
630
Ð. Ðî ìà íñüêèé ïðàê òè÷ íî íå âè êî ðèñ òî âóº àðõiâíèõ äæå ðåë
ùîäî Áå ðåñ òåöü êî¿ òà ×óäíiâñüêî¿ áèòâ, i öå ïðè òîìó, ùî ïî ëüñüêi
àðõiâîñ õî âè ùà áóê âàëü íî ïå ðåïîâ íåíi íèìè. Íå âè êî ðèñ òàâ âií i
óêð à¿íñüêèõ ïó áëiêàöié äæå ðåë, íå êà æó ÷è âæå ïðî óêð à¿íñüêó
äîñëiäíèöü êó ëiòå ðà òó ðó. Íå áà ÷è ìî, ùîá âè êî ðèñ òî âó âà ëèñü íà -
âiòü òàêi âàæ ëèâi ïó áëiêàöi¿, ÿê «Äî êó ìåí òè Áîã äà íà Õìåëü íèöü -
êî ãî. 1648–1657 ðð.» (Ê., 1961), «Äî êó ìåí òû îá Îñâî áî äè òåëü íîé
âîé íå óêðà èí ñêî ãî íà ðî äà 1648–1654 ãã.» (Ê., 1965), êîòði º â ïî ëü -
ñüêèõ íà óêî âèõ áiáëiî òå êàõ; íå áà ÷è ìî é ôóí äà ìåí òàëü íî ãî
äîñëiäæåí íÿ ïðîô. ². Ê. Ñâå øíiêî âà (óæå, íà æàëü, ïî êiéíî ãî),
ÿêèé óçà ãàëü íèâ ðå çóëü òà òè ñâî¿õ 20-ði÷íèõ iñòî ðè êî-àð õå î ëî -
ãi÷íèõ äîñëiäæåíü ïîëÿ Áå ðåñ òåöü êî¿ áèò âè ó ìî íîã ðàôi¿ «Áå ðåñ -
òåöü êà áèò âà 1651 ð. (Ëüâiâ, 1993).
Öåé íå äîëiê (ñëàá êå çíàí íÿ óêð à¿íñüêî¿ iñòîð iîã ðàôi¿) ïðè -
òà ìàí íèé i êíèçi Â. Áåð íàöü êî ãî. Òàêå iãíî ðó âàí íÿ íå òiëüêè äî -
ðîá êó óêð à¿íñüêî¿ iñòîð iîã ðàôi¿, àëå é ïó áëiêàöié äæå ðåë, â ò. ÷. é
ïî ëüñüêèõ, àæ íiÿê íå ñïðèÿº ïiäíå ñåí íþ íà óêî âî¿ ÿêîñòi ðîáiò, ÷à -
ñîì âèê ðèâ ëÿº õiä ïîä ié, ïðè çâî äèòü äî çà êðiïëåí íÿ ó ñâiäî ìîñòi
÷è òà ÷à àí òè íà ó êî âèõ ñòå ðå î òèïiâ. Öiêà âî, ÷è ïî ñìiâ áè õòîñü iç
ñåðé îç íèõ ïî ëüñüêèõ iñòî ðèêiâ ïè ñà òè ïðî áèò âè ïî ëüñüêî ãî
âiéñüêà ç íiìåöü êè ìè, ðîñiéñüêè ìè, øâå äñüêè ìè òîùî âiéñüêà ìè,
íå âè êî ðèñ òàâ øè âiäïî âiäíèõ ïðàöü íiìåöü êèõ, ðîñiéñüêèõ òà
øâå ä ñüêèõ äîñëiäíèêiâ. Ñòî ñîâ íî Óêðà¿ íè, òî, î÷å âèä íî, ââà -
æàºòüñÿ, ùî «i òàê ñî é äåò»?
Ïî÷ íå ìî ç òîãî, ùî Ð. Ðî ìà íñüêèé, òà êîæ i Â. Áåð íàöü êèé òà
Ê. Øüë åäçiíñüêèé óíè êà þòü ðîç ïîâiäi ïðî ïðè ÷è íè òà õà ðàê òåð
ïî ëüñüêî-óêð à¿íñüêî ãî ïðî òèñ òî ÿí íÿ ó ñå ðå äèíi ÕV²² ñò. Öÿ ïðî á -
ëå ìà çà ìîâ ÷óºòüñÿ àáî æ îá ìå æóºòüñÿ êiëüêî ìà ñëî âà ìè â òðà äè -
öiéíî ìó äëÿ ïî ëüñüêî¿ iñòîð iîã ðàôi¿ äóñi, êîëè êîíôëiêò òðàê òó -
ºòüñÿ ÿê «ïî ëüñüêî-êî çàöü êèé», à íå «ïî ëüñüêî-óêð à¿íñüêèé», òîá -
òî ç íüî ãî âè õî ëî ùóºòüñÿ íà öiî íàëü íî-âèç âîëü íà ñêëà äî âà, ÿêà é
áóëà ïðî âiäíîþ. Íi ñëî âà íå ãî âî ðèòü ñÿ ïðî òå, ùî óæå â ïåð øèé
ðiê âiéíè (1648 ð.) âiäðî äè ëà ñÿ Óêð à¿íñüêà äåð æà âà, ÿêó «äîá ðèì»
ñóñ iäàì çi ñõî äó, òà êîæ iç çà õî äó òà ïiâäíÿ, âäà ëîñü îñòà òî÷ íî ïðè -
äó øè òè òiëüêè íà ïðèêiíöi ÕV²²² ñò. Áîã äàí Õìåëü íèöü êèé, áà÷ òå,
íå ìiã ìà òè äåð æà âîò âîð ÷èõ ïëàíiâ, «òèì áiëüøå ó 1648 ð.» (Ro -
ÐÅÖÅÍDz¯, ÎÃËßÄÈ
631
mañ ski R. Beresteczko 1651. — S. 8–9). Íå íà âî äè ìî òóò ïî ñè ëàíü
íà ðÿä ñó ÷àñ íèõ äîñëiäæåíü â óêðà¿íñüêié iñòîð iîã ðàôi¿, ÿêi çà -
ñâiä÷ó þòü ïðî òè ëåæ íå (ïðàöi Â. Ñòå ïàí êî âà, Â Ñìîë iÿ òà ií.), íå
çãà äóºìî i ïðî äîñ òàò íüî ÷iòêi äæå ðåëüíi ñâiä÷åí íÿ (õî÷à á äîá ðå
âiäî ìî ãî ùî äåí íè êà Â. Ìÿñêiâñüêî ãî ïðî ïå ðå ãî âî ðè ç Á. Õìåëü -
íèöü êèì ó Ïå ðå ÿñ ëàâi ó ëþ òî ìó 1648 ð.). Àëå àâ òîð áåç îñîá ëè âèõ
çó ñèëü ìiã áè â÷è òà òè ñÿ ó õðåñ òî ìà òiéíó äëÿ ïî ëüñüêî¿ iñòîð iîã ðà -
ôi¿ Õ²Õ ñò. ïðà öþ Òà äå ó øà Êîð çî íà, êîò ðèé ââà æàâ, ùî Õìåëü -
íèöü êèé ç ñà ìî ãî ïî ÷àò êó ïðàã íóâ äî îñÿã íåí íÿ êíÿ æî¿, äè íàñ òè÷ -
íî¿ âëà äè. Ó öüî ìó ïëàíi Äëó ãî ëå íöüêèé ÿâíî âèã ðàº, êîëè òâåð -
äèòü, ùî «Êî çàöü êå ïî âñòàí íÿ íà áó ëî õà ðàê òå ðó âiéíè ìiæ Ði÷÷þ
Ïîñ ïî ëè òîþ òà óêð à¿íñüêîþ íàöiºþ, ÿêà ôîð ìóºòüñÿ», ùî «Õìåëü -
íèöüêèé…íî ñèâ ñÿ ç âæå ç íà ìiðîì óíå çà ëåæ íåí íÿ Óêðà¿ íè âiä
Ðå÷i Ïîñ ïî ëè òî¿» (D³ugo³êcki W. Batoh 1652. — S. 8–9).
Ó êíè ãàõ Ðî ìà íñüêî ãî, Ê. Øüë åäçiíñüêî ãî, ïî ÷àñ òè é
Â. Ñåð ÷è êà, çóñòði÷àºìî äàâíié ñòå ðå î òèï ùîäî ïî õîä æåí íÿ é íà -
öiî íàëü íî ãî ñêëà äó çà ïî ðîçü êî ãî êî çàö òâà. Ðî ìà íñüêèé õà ðàê òå -
ðè çóº êî çàêiâ, ÷à ñîì ïè øó ÷è ñëî âî «êî çàê» ç âå ëè êî¿ ëiòå ðè, íiáè
éäåòü ñÿ ïðî îêðå ìèé íà ðîä: «swoista ponadnarodowa wspólnota
wojskowa, skupijaj¹ca ludzi róŸnej narodowoœæi, ró¿nego pochodzenia
i religii» (Romañski R. Beresteczko 1651. — S. 43). Âòî ðóº éîìó
Øüë åäçiíñüêèé, ÿêèé, ç îä íî ãî áîêó, òâåð äèòü ïðî âòå÷i âiä ïàí -
ùè íè ñå ëÿí íà Íèç Äíiïðà, à ç äðó ãî ãî, çà ïåâ íÿº, ùî «Rusini,
Wielko — i Ma³opolanie, a tak¿e Mo³dawianie, Wolosi i Niemcy
zna³ezli na Ukrainie krainê szczodrze obdarzon¹ przez naturê»
(Sledziñski K. Zbara¿ 1649. — S. 39). Öi «Niemcy» îñîá ëè âî ðîç ÷ó -
ëþ þòü! Ñêiëüêè æ ¿õ Ðî ìà íñüêèé íà ðà õó âàâ íà Ñi÷i? À âçà ãàëi ÿê
öå óçãî äè òè iç çà ãàëü íîâ iäî ìè ìè ôàê òà ìè, ùî êî çà êè áóëè âèê -
ëþ÷ íî ïðà âîñ ëàâ íè ìè àáî ìó ñè ëè ïðè é íÿ òè ïðà âîñ ëàâ íó âiðó íà
Ñi÷i, ùî âîíè áó äó âà ëè ïî âñiõ ñi÷î âèõ çåì ëÿõ i âñié Óêðà¿íi âèê -
ëþ÷ íî ïðà âîñ ëàâíi õðà ìè? ßêáè öå áóëà ìiøàí êà íà ðîäiâ òà
ðåëiãié, òî áó äó âà ëè á òîäi ñîái íà Ñi÷i êîñ òå ëè, ìå ÷åòi, ñè íà ãî ãè,
ïà ãî äè…×îìó æ ó êî çàêiâ äîì iíó âà ëà óêð à¿íñüêà ìîâà, ÷îìó âîíè
ìàëè ïå ðå âàæ íî óêðà¿íñüêi ïðiçâè ùà? Íiìåöü êà äîñëiäíè öÿ Ç. Ëþ -
áåð ó âè äàíié ùå ó 1980 ð. ìî íîã ðàôi¿ äî âå ëà, ùî ç ïî íàä 40 òèñ.
ïðiçâèù êî çàêiâ, âíå ñå íèõ ó Ðåºñòð Âiéñüêà Çà ïî ðîçüêî ãî 1649 ð.,
ÐÅÖÅÍDz¯, ÎÃËßÄÈ
632
óêðà¿íñüêi ïðiçâè ùà ñêëà äà þòü 90%. Òiëüêè 10% ìà þòü íå óêð à -
¿íñüêå ïî õîä æåí íÿ (áiëî ðóñü êå, ïî ëüñüêå, ðîñiéñüêå, ìîë äà âñüêå
òîùî). Íà òîäiøíiõ åòíi÷íèõ ïî ëüñüêèõ çåì ëÿõ íå ïî ëÿêiâ (ºâðå¿â,
íiìöiâ òà ií.) áóëî êóäè áiëüøå. À ùå æ º ÷è ìà ëî iíøèõ äæå ðåëü -
íèõ ñâiä÷åíü, ÿêi äà þòü ïiäñòà âó òâåð äè òè ïðî óêð à¿íñüêå êîði ííÿ
çà ïî ðîæöiâ, òèì áiëüøå àðìi¿ Áîã äà íà Õìåëü íèöü êî ãî, äî êîò ðî¿
ìà ñî âî âëè âà ëèñü óêðà¿íñüêi ñå ëÿ íè òà ìiùà íè.
Çíà÷ íî ïå ðå áiëüøóº Ðî ìà íñüêèé ìàñ øòà áè ïî ðàç êè óêð à¿í -
ñüêî¿ àðìi¿ ïiä Áå ðåñ òå÷ êîì, ñåðé îç íî âáà ÷ຠâàæ ëè âó ïðè ÷è íó ïî -
ðàç êè ó îñî áèñòié òðà ãåäi¿ Á. Õìåëü íèöü êî ãî (çðà äà é çà ãè áåëü
äðó æè íè), ÷å ðåç ùî ãåòü ìàí ïiä ÷àñ Áå ðåñ òåöü êî ãî ïî õî äó çëîâ æè -
âàâ ãî ðiëêîþ. Ïðè öüî ìó àâ òîð íå ðî áèòü æîä íèõ ñïðîá êðè òè÷ íî
ïå ðå âiðè òè öþ iíôîð ìàö iþ, çà ìîâ ÷óº ðå àëüíi ïðè ÷è íè ïî ðàç êè ïî -
â ñòàíöiâ, â ïåð øó ÷åð ãó çðà äè õàíà ²ñëàì-Ãiðåÿ ²²². Çà ìîâ ÷óºòüñÿ i
òîé ôàêò, ó êîò ðî ìó ïî ëüñüêi ñó ÷àñ íè êè íå ñó ìíiâà ëè ñÿ, à ñàìå àë -
êî ãîëü íèé çà ïié ó êî ðîí íî ãî ãåòü ìà íà Ì. Ïî òîöü êî ãî, ùî ïî ñïðè -
ÿ ëî óñïiøíî ìó âè õî äó ç îá ëî ãè ÿäðà óêð à¿íñüêî¿ àðìi¿. Ó iíøié
êíè çi Ðî ìà íñüêèé ïîäຠïî ðàç êó ïî ëüñüêî¿ àðìi¿ ó 1655 ð. ïiä
Îõìà òî âèì («Äðî æè ïî ëå») ÿê ïî ëüñüêó «áåç çà ïå ðå÷ íó ïå ðå ìî ãó»
(Romañski R. Cudnów 1660. — S. 4)
Ïðè ïóñ êàºòüñÿ Ðî ìà íñüêèé ðÿäó ïðè êðèõ ïî ìè ëîê i íå òî÷ -
íîñ òåé, íà âiòü íà ðiâíi øêiëüíî¿ ïðî ãðà ìè. Òàê, âií òâåð äèòü, ùî
«îñòà òî÷ íî Ñi÷ áóëà ëiêâiäî âà íà òiëüêè çà ðiøåí íÿì Ïåò ðà ²»
(Romañ ski R. Beresteczko 1651. — S. 44), õî÷à íà ñïðàâäi îñòà òî÷ íå
¿¿ çíè ùåí íÿ ñòà ëî ñÿ ç âîëi Êà òå ðè íè ²² ÷å ðåç ïiâñòîëi òòÿ, ó 1775 ð.
Âàð òî áóëî á òà êîæ çíà òè, ùî Galga i Nuradyn — öå íå âëàñíi iìå -
íà, à ïî ñà äè (Romañski R. Beresteczko 1651. — S. 148–149).
Ðî ìà íñüêèé ïå ðå ðà õî âóº çà ïî ëüñüêèì iñòî ðè êîì Õ²Õ ñò.
Ëþ äâiêîì Êó áà ëåþ iìå íà ìiôi÷íèõ êî çàöü êèõ ïî ëêîâ íèêiâ (Ìà -
òº ⺠âi÷, Äçºðæà ëî âñüêèé, Ãðóíü êà, Ãó áÿ ëî, Õâàò êî) i íà âiòü íå
ïðî áóº ïiääà òè ñó ìíiâó öþ ôàëü øèâ êó. Îïè ñó þ ÷è çáðîþ óêð à ¿í -
ñüêèõ ñå ëÿí, âií ïèøå ïðî òå, ùî âîíè äî ñâî¿õ êè¿â ïðè â’ÿ çó âà ëè
êiíñüêi òà áà ðà íÿ÷i ùå ëå ïè (âñå æ òiëüêè â Áiáëi¿ Ñàì ñîí óñïiøíî
ãðî ìèâ ÷óæå âiéñüêî!). Äî ðå÷i, â åê ðàí içàöi¿ ª. Ãîô ìà íà «Âîã íåì i
ìå ÷åì» «çà âäÿ êè» ïî ñëó ãàì öiëî ãî ðÿäó êîí ñóëü òàíòiâ çà ïî ðîæöi
òåæ áiãà þòü ç êiíñüêè ìè ÷å ðå ïà ìè. Ñïðà âà æ º äóæå ïðî ñòîþ.
ÐÅÖÅÍDz¯, ÎÃËßÄÈ
633
Ïî-ïåð øå, öi çãàä êè ó iñòî ðè÷ íèõ äæå ðå ëàõ âiäíî ñÿòü ñÿ íå äî óêðà -
¿íñüêî ãî âiéñüêà, à äî íî ãà éñüêî¿ îðäè. Ïî-äðó ãå, òåðìií «ìàñ ëà -
êè», âæè òèé òàì, íå âàð òî ðî çóì iòè áóê âàëü íî, i äæå ðå ëà óòî÷ íþ -
þòü, ùî ñëiä ìàòè íà óâàçi: îðäèíöi âêëà äà ëè ó ðîçðiç êè¿â iç òîâ -
ñòî¿ ëîçè ãîñòði êiñòêè, ÿêi ðî áè ëè æàõ ëèâi ðâàíi ðàíè.
Óìà íñüêî ãî ïî ëêîâ íè êà Éî ñè ïà Ãëó õà Ðî ìà íñüêèé iìå íóº
÷î ìóñü íà âiòü íå Þçå ôîì íà ïî ëüñüêèé ëàä, à ÿêîñü ïî-òó ðåöü êè:
Jusyff. Çâiäêè òàêå ïî òó ðå ÷åí íÿ? ²íøî ãî êî çàöü êî ãî ïî ëêîâ íè êà
(Êðè âåí êî) íà çâà íî âæå íà ëè òî âñüêèé ëàä Êðè âåé êîì. Âiéñüêî -
âèé îñà âóë Äåì êî Ëiñî âñüêèé (Ëiñî âåöü) íà çè âàºòüñÿ ó êíèçi
Asanda Demko! (Romañski R. Beresteczko 1651. — S. 77, 64, 83).
² âñå æ íå õî ÷åòü ñÿ çà êií÷ó âà òè ñòàò òþ íà ìiíîðíié íîòi.
 öi ëî ìó ñåð iÿ «²ñòî ðè÷íi áèò âè» º âäà ëîþ, i óêð à¿íñüêèì iñòî ðè -
êàì âàð òî áóëî á çâåð íó òè íà íå¿ óâà ãó i àê òè âíiøå âè êî ðèñ òî âó âà -
òè ¿¿ ìà òåð ià ëè â õîäi âëàñ íèõ íà óêî âèõ äîñëiäæåíü.
Þðié Ìèöèê
ÐÅÖÅÍDz¯, ÎÃËßÄÈ
634
|